La crosada bandida en Occitània pel papa Innocent III en 1209 contra los Albigés, foguèt l’eveniment desastrós que butèt a l’obscurantisme religiós, aprés l’institucion del tribunal de l’Inquisicion en Tolosa en 1232, l’annexion de las tèrras del Miègjorn a la Corona de França e la desintegracion dels sieus tribunals. Aquestas foguèron entre las causas que condicioneron la poetica e la cultura dels Trobadors, qu’en aquela etapa de l’istòria se caracteriza per un fòrt compromís social e politic.
Amb lo fracàs de las Crosadas, fòrça crestians comencèron a questionar l’autoritat esperitala e temporala de la Glèisa Catolica. Lo clergat disiá de representar Crist, mas se comportèt de manièra fòrça desparièra d’aquestes principis morals. L’ipocrisia, la cobesiá e la corrupcion del clergat èran coneguts per totes, d’avesques e de sacerdòts, totjorn assedegats de riquesa e poder, en favor dels rics, en quitant de banda los besonhs esperitals dels paures e la classa mejana.
La Glèisa Catolica, totun, se considerèt superiora a quin empèri que siá e reialme, en atenhent tanben l’usatge de la guèrra coma instrument de domeni.
La promessa de la Glèisa
Lo papa Innocenci III prometèt las riquesas a tota l’armada de Lengadòc que podiá aital presentar los principis e eliminar totas las eretgias d’Occitània. Çò que seguiguèt foguèt un periòde de torturas e de tuadas de las mai sagnantas de l’istòria d’aqueste país. L’enviament o crosada albigesa (1209-1229) foguèt definida pels trobadors de “falses crosada” e las siás cançons exprimiguèron indignacion per la cruseltat de la Glèisa sus los dissidents mas tanben pr’amor que lo Papa ofriguèt als qu’auciguèron los dissidents occitans las meteissas indulgéncias ofridas qu’auciguèt per los musulmanes, considerats desleials.
E amb la crosada contra los albigeses e los procèsses de l’Inquisicion que seguiguèron, la Glèisa s’enriquiguèt en granda mesura pr’amor que familhas entièras foguèron despolhadas, las siás tèrras e los sieus bens confiscats.
Acusats d’èstre eretges catars, fòrça trobadors se refugièron dins los païses mens ostiles. Aicí que la poësia politica, moral e de satira gaudiguèron d’un succès fòrça mai grand que pas la cançon d’amor, e lo trabalh dels cantaires de la lenga d’òc se dirigiguèt mai especificament en aqueles tipes d’escrich, mentre que los eretièrs del genre d’amor podèron pas pus arribar al naut nivèl poëtic del periòde anterior.
Lo sirventès foguèt lo genre poëtic preferit pels trobadors en aqueste moment istoric, e representèt lo mejan per poder atacar qualque membre que siá de la societat, de la Glèisa, l’aristocracia, los cavalièrs…per exprimir amb d’eficàcia las sieunas opinions de l’actualitat, e sus tot coma l’instrument mai aisit per la difusion de la propaganda politica.
Amb los sirventès personals, lo poèta ataca al sieu enemic en totas las siás afeblissentas fisicas e moralas, e tanben donan de leiçons als contemporanèus que son coards, estupids e desplasents, en oposicion a un passat pur e preciós. Se comprenon tanben en aquela categoria de tèxtes ont sorgisson los problèmas mai grèus de l’umanitat.
Los sirventés politics comprenon las cançons de guèrra qu’apelan al rescat e la valor dels combatents, nos parlan de rivalisats entre senhors, critican las institucions coma la monarquia, los governadors, la glèisa, l’Inquisicion o lo Papa, e amb frequéncia tracta lo tèma de las Crosadas amb reprovacions realas.
Entre los trobadors qu’a comptar dels primièrs movements dels crosats a Lengadòc cantèron en defensa de las siás tèrras, dels seus senhors e tanben de la sieuna existéncia se distinguèt Guilhèm Figuèira o Figera que foguèt un jonglaire e trobador, filh d’un sartre nadiu de Tolosa e actiu a la cor de l’emperaire Fredreric II. Figuèira daissèt la siá vila e s’exilièt a Itàlia per escapar de la terror de l’Inquisicion. Lo sieu trabalh compta dètz òbras escrichas entre 1212 1250 e amb Aimeric de Peguilhan e Guillem Augier Novella fondèt la tradicion de l’art dels trobadors en sòl italian.
Lo sirventès contra Roma escrich entre lo 8 de novembre de 1226 (mòrt de Loís VIII) e lo Tractat de Meaux de 12 d’abril l’an 1229, representèt la satira mai violenta que l’Edat Mejana s’aisa contra lo Papat, ont Guilhèm se lancèt contra lo papat non solament per la crosada albigesa e lo crusèl sacatge de Besièrs, mas tanben pel fracàs de la quatrena e cinquena crosada, pel sieu poder temporal e la fauta de morala del clergat e que la cobesiá èra la vertadièra rason d’aquelas guèrras. Se bastís al cors de las linhas de lo famós imne de la Maire de Dieu, doncas lo sirventès poguèt èstre tant memorizat per las massas popularas. Aicí un estrach.
D’un sirventes far en est son que m’agenssa
(…)
« No m meravilh ges, Roma, si la gens erra,
que segle avetz mes en trebalh et en guerra,
e pretz e merces mor per vos e sosterra,
Roma enganairitz,
qu etz de totz mals guitz
e cima e razitz, que bons reis d’Englaterra
fon per vos trahitz (…)
«Roma trichairitz,
cobeitatz vos engana
qu’a vostras berbitz
tondetz trop de la lana.
Lo Sans Esperitz,
que receup carn umana,
entenda mos precs
e franha tos becs.
Roma no m’entrecs
car es falsa e trafana
vas nos e vas grecs (…)
L’anafòra de la paraula Roma dins lo tèxt, remarca la seuna denóncia, es conscienciós del fach que l’escrit tanherà la malvolença, mas dobta pas a definir las vilas, enganaire, de tot marrits guits (engenhosa, guida de totes los mals), e las divèrsas òrdres religiosas, que tròp sovent quitan las paraulas dels seus fondadors en favor de la vida mondana.
[…] Dieus vos abata en drechament […] los fòcs enfernal – ardèretz sens falhida. La critica contra la Glèisa s ‘estendèt de forma naturala a los cardinals definits […] fals trichador, falses impostors .
Lo sirventès s’espandèt largament causant sensacion, e lo sieu trabalh serà enebit en 1235. Mas i aguèron votzes contrarias a la critica de Figuèira, coma o demòstra la responsa en espècia facha per una trobairitz de Montpelhièr, Gormonda, que prendèt la defensa de la Glèisa e ataquèt los eretges e lo meteis Figuèira, considerats dignes d’anar a morir de la manièra qu’o fan los eretges. Lo sieu poèma Greu m’es a durar, enquadrava dins dels limits de la pietat ortodoxa e la siá posicion, luènh d’èsser radicala, èra la que sosteniá la Glèisa.
Es pas estonant doncas, que lo sirventès de Figuèira es citat en un document inquisitorial, dins las actas d’un jutjament per eretgia presentada en 1274 contra un mercant de Tolosa que se sonava Bernat Raimon Baranhon.
A una question dels inquisidors, que li demandèron se qualque còp apoderèt d’un libre nomenat la Bíblia en Roman e qu’iniciava amb las paraulas “Roma trichairitz”, Baranhon rispondèt que pas, mas admetiá qu’un còp escotèt qualques coblets compausats d’un jonglaire de nom Figuèira; e citèt a memòria tot lo primièr coblet d’un sirventès, en allegant que lo poëta l’aviá recitat divèrses còps en public […].
*Giuliana Mulas
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
