Lo comte Moric Benyovszky nasquèt en 1746 al pichon vilatge de Vrbove, situat prèp los Pichons Carpats en l’Eslovaquia actuala en mièg d una familha nòble d’origina ongresa e polonesa.Encara plan jove dintrèt en l’armada austriaca, mas la laissèt pauc après en tot èsser pas d’acòrd amb la politica d’aquel estat.
Ja desertor, s’exilièt a Polonha, ont jonhèt la resisténcia contra l’ocupacion russa, mas foguèt arrestat per la fòrças imperialas russas e empresonat fins Kazan e mai tard encara a la peninsula de Kamchatka, d’ont fugiguèt amb d’autres presonièrs poloneses en tot navegar de manièra aventuraire pel nòrd de l’Ocean Pacific. Alavetz naviguèt prèp d’Alaska fins la colònia portuguesa de Macao.
D’aquí se n’anèt l’an 1772 a França, ont prepausèt al rei Loís XV la creacion d’una colònia en l’illa de Madagascar. L’Empèri francés ja aviá ensajat divèrses còps de n’aver una en aquel territòri african mas sens capitar. La darrièra colònia francesa en l’illa fins aquel moment, Fort Dauphin,foguèt abandonada pr’amor de l’ostilitat de los indigènas, pauc temps abans l’iniciativa de Benyovszky.
Maugrat aquò, lo comte aguèt lo supòrt del monarca francés e anèt l’an 1774 al gòlf d’aquesta illa nomentat Antongila. Èra prèp de la vila actuala de Maroantsetra e ailà fondèt la colònia de Louisbourg, en onor del rei francés.
Nicolas Mayeur foguèt enviat a la mision d’explorar lo territòri tèrra enlà e far una mapa de l’interior pauc conegut de l’illa. Las descobèrtas de l’explorator francés ajudèron plan en una mai granda coneissença de las tribus malgashas e las sieunas costumas. Èra estonant descobrir que las tribús que demoravan en l’interior de l’illa èran fòrça mai avançadas que las que demoravan en la còsta de Madagascar.
Lo comte Benyovszky poguèt se ganhar lo favor d’una part dels indigènas de l’illa e recebèt lo nom d’ampansakabe (o mpanjakabe) que en lenga locala voliá dire rei. La sieuna autoritat èra, maugrat aquò, solament limitada a l’airal mai pròche de la colònia francesa.
Lo vilatge de Louisbourg demorèt, totun, pas gaire, pr’amor de causas economicas e las malautias que redusiguèron plan la populacion europèa de Louisburg. De mai, la colonizacion foguèt arrestada en 1777. Aquela annada lo quite Benyovszky marchèt a París, ont faguèt coneissença amb Benjamin Franklin, que en aquela epòca èra ambassador de las Tretze Colònias en França.
La causa independentista estatsunidenca conquistèt lo sieu còr e lo comte jonhèt un ancian collèga de l’epòca de la resisténcia contra l’Empèri rus, Casimir Pulaski. Totes dos viatgèron als Estats Units e Pulaski poguèt lèu dirigir una de las primièra unitats de cabalariá de l’armada dels Estats Units d’America.
Amnistiat per la sieuna desercion a Austria
Aquel cavalièr polonés moriguèt en tot lutar contra l’armada britanica en la batalha de Savanna, e foguèt aital un dels primièrs eròis nacionals dels Estats Units. Lo comte Benyovszky tanben participèt en la quita batalha mas après la mòrt de son amic decidiguèt tornar a Euròpa. Lo somi de crear un domini europèu en Madagascar èra encara viu e pr’aquò demandèt tornarmai ajuda reiala en la còrt francesa.
Caliá aver mai argent per poder far una nòva expedicion. En aquela epòca Benyovszky ja èra estat amnistiat per la sieuna desercion pendent la fasa finala de la Guèrra de Set Ans. Benlèu per aquesta causa decidiguèt tanben demandar d’ajuda en la Còrt dels Habsburg. Ailà recebèt divèrsas promessas de collaboracion economica de l’Emperaire Josep II, mas aquestas, fin finala, capitèron pas.
Foguèt Benjamin Franklin la persona que l’ajudèt a travèrs de la collaboracion que divèrses comerçants de la vila de Baltimore. Aquestes avián decidit invertir en l’entrepresa de Benyovszky. Lo vaissel Intrepid sarpèt en 1785 cap a las còstas de Madagascar per la segond còp. L’ajuda indigèna foguèt tanben aqueste còp decisiva per poder conquistar l’estacion comerciala francesa de Foulpoint e fondar la vila de Mauritania, per onorar la sieu pròpri nom.
L’existéncia de la nòva colònia foguèt, totun, efimèra, pr’amor que l’annada seguenta arribèt una expedicion punitiva arribada de la fortalesa francesa indiana de Pondicherry. Aital finiguèt, e lèu, lo pichon estat de Benyovszky. Lo quite Moric moriguèt en la defensa de la vila amb solament 39 ans. Lo jornal que parlava de las sieunas aventuras foguèt revirat a fòrça lengas e foguèt inspiración per qualques artistas.
Entre eles lo conegut poèta polonés Juliusz Slowacki que dediquèt una poèma que a Benyovszky o lo tanben compositor francés François-Adrien Boieldieu que li creèt una opèra sus l’eroïsme del comte en tot lo transformar en un mite del ciutadan de tota la planeta per lo sieu coratge, vision e valor.
* Michal Čukan
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
