Dab aquestas paraulas ua de las regions mei grandosa de la soa occitanitat, lo Bearn, que declarè la soa independéncia davant lo rei de França. Lo son sobiran, lo comte de Foish-Bearn, Gaston Febus, ac hasó shens paur e dab tota la serenitat que calèva per un moment tan solemne. La responsa deu comte bearnés que balhè ua independéncia politica que durè quasi 300 ans. Uei enqüèra los sons poblants se’n tornan brembar dab orgulh.
Qu’estó ua responsa balhada a un deus reis mei poderós de l’epòca – l’an 1347 – en començar la guèrra de cent ans que capihonè tota Euròpa occidentau en la violéncia, la mort e la hami. Qu’èra la constatacion d’un hèit davant la peticion d’ajuda militara deu rei francés. E, causa pauc comuna en l’epòca, ne provoquè pas nada responsa deu rei vesin.
Gaston Febus qu’avèva com tèrra shens que Bearn. Per uas que s’avèva declarat vassalh deu Princi Negre, l’eretèr de la Coroa anglesa. Per d’autas, vassalh deu monarca de París. Mes peu Bearn que’s declarè independent de plan. Nat òmi viu sus la Tèrra ne l’avèva pas balhat aquera beròja tèrra. Peu Bearn, ne’s podèva pas sonque arreconéisher vassalh de Diu. Dab aquestas paraulas, Bearn qu’èra independent politicament. Ua libertat que demorè mei de tres sègles. E que, malurosament, e s’acabè dab l’annexion deu comtat gascon peu Reiaume de França en 1620.
Aquera declaracion ne podó pas estar interpretada de nada auta faiçon. Nat istorian de nat país ne’u podó pas balhar nat aute sens. La letra qu’èra clara. “En Gaston, per la gracie de Diu comte de Foys, vescomte de Bearn, de Marsan e de Gavardan, constituit personauments dens lo castet d’Ortes –çò ditz en la letra – e davant lo senescau d’Arroergue, comissari del rey de France”.
L’encontre enter Gaston Febus e los emissaris reiaus qu’avèva a aver ua solemnitat. Non pas per la responsa que balhavan los francés mes per l’importància qu’avèva politicament peu Bearn ua tau declaracion. E la carta contunha “(…)lo comte de Foys respon a la requeste feyte a luy per Fulcon de Moraas, senescau de mossèn lo rey de France que cum mossèn lo comte sie en la terre soe de Bearn, laqoau tee de Diu e no de nulh homi deu mont ne per aquere no est tengut de far sinó so que a luy plagos”.
Qu’èra shens que ua declaracion d’intencion. Qu’èra ua declaracion politica d’independéncia. Gaston Febus que decidí de balhar ua responsa negativa au rei de França en çò qui pertocava la soa demanda d’aliança militara contra los anglés. Mes aqueth document ne vadó pas d’arren. Que hasèva sègles que Bearn èra independent. La libertat qu’avèva costat sang e la soa conquista que durè sègles.
Un país grandós d’eth medish
En 1050 lo vescomtat de Bearn (En aquera epòca n’èra pas sonque compausat de las vaths de Pau, Lescar, Morlans, Sobeste e Vic Vilh, mei tard deu vescomtat d’Auloron e dab eth que doblè lo son territòri). Çò qui volèva díser qu’èra dejà un país independent bèth temps avèva. La declaracion de Febus de 1347 ne balhè pas sonque ua importància internacionau au hèit pr’amor França e Anglatèrra qu’ac arreconeishó.
L’istòria de Bearn com país independent ne s’acabè pas enqüèra. Ua epòca mei gloriosa qu’arribè. Qu’estó quan los hilhs deu vescomte de Bearn, Gaston de Grailly e d’Eleonòr de Navarra e vadón au còp vescomtes de Bearn e reis de Navarra en 1436.
Totun, los aragonés qu’aucupèn en 1512 tota la Navarra e de mei enlà deus Pirinèus. Bearn que’s trobè solet a despieit de la Baisha Navarra qui contunhè d’estar estacada au vescomtat bearnés. Un rei bearnés en França, Enric II, lo Noste Enric, que’s morí en 1610. Lo son hilh, vadut a Paris, Loís XIII de França e Ièr de Navarra que dictè la promulgacion de l’Edicte d’Integracion de Bearn en França. Totun, qu’acceptè de mantiéner los sons fòrs e drets francs e immunitats. Ua situacion vaduda caduca dab la revolucion francesa de 1789.
Que hè quasi quate cents ans que los bearnés e deishèn en camin la lor libertat politica. Mes uns enqüèra e cercan aquera libertat perduda per un Edicte d’Integracion vienut d’ua cort reiau luenhèca. Uns enqüèra que cantan e disen a votz nauta “qu’era libertat ei lo camin”. Enqüèra uei los bearnes be’n son grandós. Que son occitans gascons qui lutan entà la recuperacion de la soa lenga, mes que son e seràn tostemps bearnés. Longa vita !
La Redaccion
