ALIBÈRT, CREATOR DE L’OCCITAN MODÈRNE
Paucas figuras occitanistas son, encara uèi, objècte d’una polemica tan granda. Lo nom de Loís Alibèrt, autor de la Gramatica occitana segon los parlars lengadocians (1935) contunha d’èsser discutit. A nivèl filologic mas atanben, e mai encara, per causa de sa ideologia politica. Pasmens, creèt los fondaments de la norma classica de l’occitan, basa de la lenga oficiala reconeguda per l’Institut d’Estudis Occitans dempuèi sa creacion en 1945.
Sa Gramatica, e apuèi, sa òbra postuma, lo Diccionari Occitan-Francés (1966), esmendat posteriorament per Josiana Ubaud, son estadas, totun, part d’una òbra màger, coma la que faguèt d’aperaquí la quita epòca lo filològ Pompeu Fabra amb la lenga catalana estandard d’uèi lo jorn. Son d’òbras totjorn tornadas publicar (la darrièra edicion es de l’an 2000) amb de pichonas correccions del Conselh de la Lenga Occitana.
Lo celèbre filològ catalan Joan Coromines diguèt de la Gramatica d’Alibèrt qu’èra “una òbra substanciala e la mai granda basa per la confeccion de la norma escricha de l’occitan modèrn”. Maugrat son trabalh scientific – es estat l’òme qu’a retornada aquela lenga a la sieuna unitat escricha -, sa figura coma persona contunha d’èsser fòrça discutida pr’amor de son vejaire e opinions politicas. E se benlèu los faches debanats pendent la darrièra guèrra mondiala al torn d’Alibèrt son indiscutibles, la sieuna òbra, doctrina, gramatica e diccionaris an fixat la nòrma lingüistica actuala de l’occitan e son totalament majoritàrias (maugrat qu’encara n’i a d’autras coma la mistralenca, la bonandiana o la de l’Escòla del Pò).
Un caractèr tras que polemic
La sieuna biografia balha encara uèi de rasons per criticar las opcions ideologicas de Loís Alibèrt – demorèt en preson entre 1946 e 1951 acusat de collaboracion amb lo regim de Vichèi e doncas amb los nazis alemands -.
Totun, e coma soslinha l’escrivan Joan Frederic Brun sus la lenga d’òc en www.jfbrun.eu sembla èsser l’istòria d’un òme enganat. Enganat per los fascistas de Petain que consideravan qu’èra pas pro collaboracionista – e son filh moriguèt en Alemanha deportat pels nazis en 1943 – e apuèi per la resisténcia francesa, que lo considerèt pas pro patriòta (benlèu pr’amor de sa defensa de la lenga occitana). Alavetz cossí foguèt possible tot aquò ?
Loís Alibèrt nasquèt en Bram, en 1884, dins una familha de païsans ont l’occitan èra estada totjorn la lenga abituala. Lèu s’opausèt a l’ideologia socialista e radicala, que ne foguèt enemic declarat durant tota la sieuna vida. Maridat amb Maria Lator en 1912, apuèi obtenir las diplòmas d’estudis superiors meridionals e d’istòria, trabalhèt coma farmacian a Montreal e lèu venguèt sòci del felibrisme (associacion que vòl favorir la promocion de la lenga e cultura occitanas dempuèi 1854 e qu’aguèt una seccion regionala atanben en Catalonha).
Pendent la fin de las annadas 1920 acomencèt de perfeccionar las proposicions sus la lenga de cercaires coma Estieu e Perbòsc mas tanben se restaquèt amb los divèrses estudis que los filològs catalans fasián a l’epòca a l’entorn d’un catalan estandard. Pr’aquò poguèt lèu far d’amistats amb de figuras coma Jordi Carbonell o lo quite Pompeu Frabra, que l’ajudarián de publicar per primièr còp la Gramatica occitana (edicion de l’Institut d’Estudis Catalans de 1935).
L’idèa basica de Loís Alibèrt foguèt totjorn donar a l’occitan una nòrma escricha estandard que poguèsse far d’aquesta lenga una lenga modèrna, coma o èra ja la catalana après la refòrma de Fabra. Aital, la refòrma lingüistica occitana d’Alibèrt volguèt conciliar los tres sistèmas d’escritura que i aviá a l’epòca: lo de Frederic Mistral, lo d’Estieu e Perbòsc, e lo dels catalans. E pr’aquò foguèt fondador de la Societat d’Estudis Occitans en 1930.
Pendent las annadas 1930 dirigiguèt la revista Òc qu’aguèt de signaturas prestigiosas coma las de Max Roqueta, Max Alhièr, Robèrt Lafont o encara d’autres. Lo filològ catalan Pompeu Fabra atanben i escriguèt d’articles. Ailà confirmèt sa esperança d’una reünificacion lingüistica occitana e catalana : “ Se podètz arribar de far una ortografia drecha per l’occitan – çò diguèt dins Òc en 1936 Pompeu Frabra – lo catalan vendriá alara una varianta mai de la granda lenga occitana tornada trobar”.
Filològ e istorian
A mai de lingüista, Loís Alibèrt foguèt istorian. La sieuna teoria sus las originas comunas de doas nacions coma l’occitana e la catalana aguèron – e an encara – fòrça criticas dins la comunautat istoriografia francesa de l’epòca-. Segon Alibèrt d’occitans e catalans formavan una quita civilizacion europèa dempuèi fasiá de milièrs d’ans.
“Una comunautat de civilizacion es afirmada de mai en mai en Occitània e Catalonha – çò escriguèt Alibèrt -. Es fondada sus una raça unifòrma amb d’influéncias comunas e relacions geograficas frequentas e aisidas menadas a travèrs los Pirenèus e lo Mediterranèu”.
Aqueste vejaire istoric es estat, totun, fòrça criticat, sustot per l’escòla istoriografica francesa. Segon Loís Alibèrt, Occitània aviá d’ancessors ligurs, ibèrs e visigòts que se trobavan pas en França e qu’avián resistit totas las conquistas posterioras dempuèi la preïstòria pr’amor del relèu montanhós del país. Una vision tan criticada coma la sieuna òbra lingüistica.
Pasmens, e maugrat sa òbra per donar a la lenga occitana un nivèl modèrn, sa vision politica trebolèt la sieuna figura durant la Segonda Guèrra Mondiala. Loís Alibèrt èra estat soldat pendent la Primièra Guèrra Mondiala e èra estat nafrat e condecorat. D’aquela epòca conservèt una admiracion sens reservas per lo venceire de Verdun, lo marescal Petain. Quora França patiguèt una desfacha fàcia als alemands en 1940 e Petain foguèt nomentat cap del nòu govèrn de Vichèi, lo sòrt de Loís Alibèrt venguèt de mai en mai escura.
Una marrida apòsta
Loís Alibèrt foguèt un pro petainista, qu’aparèt lo govèrn d’aquel totjorn mas es pas solide que foguèsse un collaborator. En 1944, quora foguèt arrestat e apuèi, pendent l’acusacion de l’estat francés contra el e sa femna, Maria Lator, aquesta venguèt directament restacada amb la denóncia e deportacion d’un engenhaire – mòrt en Alemanha durant la guèrra -. Mas la condemna de cinc ans de preson es pas encara clara.
“Alibèrt es demorat sus lo camin – çò diguèt Brun dins sa biografia del filològ occitan -. S’es tròp engatjat a afirmar sa leiautat marescalista e sas opinions maurrassianas. N’a pas pro fach sai que per èsser fusilhat, mas pro per èsser engabiat”.
Lo procès se passèt en 1945 – lo procès Bach – e Loís Alibèrt foguèt denonciat coma collaborator dels alemands. Un an apuèi, el e sa femna foguèron condemnats a l’indignitat nacionala (pr’amor d’aquò poguèt pas participar en la creacion de l’Institut d’Estudis Occitans). Alibèrt foguèt condemnat a cinc ans de preson per sas opinions prò-vichistas. La sieuna femna, Maria Lator serà condemnada a 10 ans de preson e morirà ailà.
Del temps que centenats d’occitans e franceses foguèron fusilhats per sa collaboracion amb Vichèi e Berlin , Alibèrt foguèt urós. En 1951 sortissiá de preson e finissiá la sieuna vida “trist e cansat” a Montpelhièr en 1959. “En 1951 venguère secretari general de l’IEO – çò diguèt Robèrt Lafont -. Me donère la tasca de “sauvar” lo Diccionari, que son autor riscava de morir abans de l’acabar.[…] En mai dau respiech per son immensa sciéncia, aguère de simpatia per aquel òme vièlh, malaut, secret e tímid, visiblement escrancat per la vida e condemnat a una solesa intellectuala quasi totala”.
Amb aquelas paraulas un cercaire coma Lafont volguèt depintar la darrièr epòca d’Alibèrt, Loís Alibèrt, l’occitan que donèt a la lenga d’òc un nivèl modèrn e creèt lo fondament de la nòrma classica o occitan larg, estandard o reformat, basat sus la convergéncia de totes los dialèctes occitans mas que reconeguèt la plaça centrala del lengadocian.
Loís Alibèrt auriá d’èsser objècte uèi de reconeissença lingüistica per totes. Un autre fach es son vejaire e opinions politicas – pas istoricas -, que pòdon èsser discutidas e criticadas. Çò que podèm dire d’una manièra umila es que, urosament, sciéncia e politica, van pas amassa, e que çò que cal meritar es la sciéncia lingüistica e granda coneissença de la lenga occitana de Loís Alibèrt. Aquò es un fach scientific sens dobte.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.