La lista de païses qu’arribèron pas a capitar, fin finala, coma un estat, dins l’istòria del mond e sonque pendent lo sègle XX, es pas cuèrta. N’i a que son coneguts per totes, com Occitània, Bretanha, lo País Basco o Catalonha. Mas tanben n’i a d’autres plan desconeguts e que poguèren pas arribar a èsser un estat. Un d’aqueles foguèt Katanga, una operacion fabricada per de colons blancs al sud del Congo e qu’assagèt d’èsser un estat entre 1960 e 1963. Totun, la guèrra finiguèt aquel assag politic qu’entraïnèt de milièrs de mòrts.
L’estat de Katanga, uèi lo jorn la província pus meridional de la republica africana del Congo, foguèt proclamat per Moïse Tshombe l’11 de julhet de 1960 en tot se desseparar oficialament del nòu estat centreafrican. Tshombe èra alara lo cap de la confederacion d’associacions tribalas de Katanga.
Totun, e maugrat l’independéncia oficiala, lo nòu estat de Katanga aguèt pas lo supòrt total de lors abitants. Al nòrd de Katanga foguèron brica d’acòrd amb aquela desseparacion politica e pendent quatre annadas declarèron la guèrra a Élisabethville, la nòva capitala de Katanga.
La secession se debanèt amb lo supòrt de l’Union Minièra del Naut Katanga, una entrepresa minièra bèlga, a mai d’un grand nombre de militars tanben d’aquel país, que formèron lèu la Gendarmeriá de Katanga per ajudar lo nòu govèrn de Tshombe. L’independéncia del Congo entièr s’èra debanada sonque 11 jorns abans, lo 30 de junh de 1960 mas, a l’epòca, Belgica decidiguèt li donar pas un supòrt total e, au mens, ajudar oficialament lo nòu estat desseparat de Katanga.
Tshombe acusèt lo govèrn central del Congo d’èsser un regim dictatorial comunista e quand lo nòu comandant militar enviat pel Congo arribèt a Élisabethville, la capitala de Katanga, foguèt detengut sul pic e puèi enviat tornarmai a la capitala del Congo. Ailà raportèt lo president del Congo, Patrice Lumumba, de la desseparacion politica de Katanga. Lo pròpri president Lumumba foguèt enebit de dintrar a Katanga e Tshome creèt lèu una gendarmeriá pròpria per defensar lo nòu estat african.
Guèrra al nòrd
Pasmens, la populacion baluba de la província mai septentrionala de Katanga, e qu’aviá frontièra amb Congo, aimèt brica la nòva independéncia. Dengun demanèt son vejaire e Katanga podiá (tornarmai) arribar a èsser dirigida per de blancs, que n’i aviá plan a la nòva capitala. Los colons blancs, d’un autre costat, donèron totes supòrt al nòu estat de Katanga mas, maugrat la declaracion oficiala d’independéncia, la guèrra entre de balubas e la rèsta del nòu estat e entre l’armada de Katanga e Nacions Unidas esclatariá lèu e demorariá mai de quatre ans fins la fin politica d’aquel nòu estat african.
Lo president del Congo, Patrice Lumumba, demanèt d’ajuda militara oficiala a Nacions Unidas, mas i aguèron de problèmas diplomatics internacionals a l’ora de trobar una solucion car los estats anglés e francés considerèron melhor demorar neutrals del còp que d’autres demanèron de far pas res pr’amor qu’èra un problèma intèrn del Congo.
Quand la Fòrça Publica de Katanga ja aviá mai de 1500 volontaris, lo 14 de julhet de 1960, Nacions Unidas declarèt que caliá enviar d’assisténcia militara al Congo mas sens atacar Katanga. Al còp, Lumumba demanèt una ajuda totala e que Belgica retirèsse lors mercenaris o demanariá l’ajuda dirècta de l’Union Sovietica. La situacion de Belgica èra complèxa car, maugrat se declarar contrària diplomaticament a Katanga, aviá ajudat de manièra tecnica, economica e militara Tshombe. En setembre de 1960, pasmens, l’armada militarara bèlga daissèt Katanga e los militars que i demorèron o faguèron sonque coma mercenaris privats.
Quand lo 12 d’agost un batalhon suedés de Nacions Unidas dintrèt a Élisabethville amb de soldats de l’armada nacionala del Congo, esclatèt la guèrra, que durariá fins a 1963. Puèi, en novembre de 1960, un batalhon irlandés de l’ONU foguèt atacat per de balubas que vesián pas Nacions Unidas coma d’amics. E quand Patrice Lumumba perdèt lo poder pr’amor d’un còp d’estat de Josep Mobutu, foguèt enviat a Katanga, ont foguèt torturat e aucit.
En febrièr de 1961 l’ONU autorizèt tota sòrta de mesuras per arrestar la guèrra civila al Congo e tanben l’usatge de la fòrça. Dempuèi 1960 Katanga èra luòc d’atacas entre l’armada de Tshombe e de tribús baluba, aliats ara amb Leopolville, la capitala del Congo. Dempuèi 1961 l’armada de Katanga ja aviá tuat mai de 7000 balubas e quand arribèron pus soldats blancs de Nacions Unidas, los balubas ataquèron l’armada de Katanga mas tanplan los de l’ONU.
Dempuèi abril de 1961 la guèrra venguèt mai generala aprés l’ataca a una brigada indiana de l’ONU a Élisabethville per de mercenaris sudafricans, angleses, rodesians e franceses pagats per Tshombe. Entre agost e setembre d’aquel an Nacions Unidas envièt a lor país de centenats de mercenaris bèlgas e europèus. Maugrat aquò, n’i aguèt fòrça que tornèron a Katanga aprés.
La guèrra venguèt mai grèva amb l’ataca d’avions de Katanga a l’armada de l’ONU e quand semblava que i podiá aver un acòrd politic, lo secretari general de l’ONU, Dag Hammarskjöld, moriguèt en un accident aerian fòrça misteriós. Per ansin, e dempuèi 1962 las operacions armadas venguèron mai e mai generalas e, pauc a cha pauc, l’ONU comencèt a conquistar de vilas e vilatges de Katanga.
L’ofensiva finala
Quand foguèt conegut per un rapòrt que Katanga aviá d’aperaquí 40 000 soldats e 20 avions militars, Estats Units menacèt d’i enviar l’armada: Tshombe perdèt l’ajuda internacionala e l’escasença de veire Katanga capitar coma estat. En desembre de 1962 las atacas de l’ONU venguèron mai fòrtas e lo 27 d’aquel mes arribèron a Élisabethville per neutralizar la Gendarmeriá de Katanga.
Totes los avions de Katanga foguèron alavetz destruches e los mercenaris daissèron la capitala. Tshombe fugiguèt. Los darrièrs gendarmes de Katanga foguèron detenguts lo primièr de genièr de 1963 a Jadotville e lo jorn 15 d’aquel mes Tshombe demanèt la fin de la guèrra sens condicions.
Çò de mai curiós, a mai dels milièrs de mòrts que provoquèt aquela guèrra, creada per d’interesses politics economics europèus (bèlgas mas tanben franceses e angleses) foguèt la fin de Tshombe: en 1964 venguèt primièr ministre de la Republica del Congo e i demorèt fins octobre de 1965. Per ansin, lo remembre de l’estat de Katanga e la mòrt de desenats de milièrs d’africans foguèron lèu desbrembats, au mens en aquela partida de l’Africa centrala. E val pas dire qu’encara mai per per l’ONU e totes los autres païses del mond. Foguèt aital coma Katanga venguèt jamai un estat.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
