Per faire lei nòstres calculs uèi lo jorn utilisem un sistèma de numeracion dich de posicion decimau, valent a dire format amé dètz simbòles sonats tanben de chifras arabas: 0-1-2-3-4-5-6-7-8-9, e que son dichs arabas perqué son leis arabas que leis an introduchs dins l’Euròpa. La realitat es qu’aquelas chifras son originàrias de l’India.
Es vèrs l’an 500 dC qu’apareisson e son sonats en sanscrit;
1 2 3 4 5 6 7 8 9
eka dvi tri chatur pancha shat sapta ashta nava
E mai un que designa lo vueje, lo manca, generalament sonat shonia (0).
Aqueste sistèma numeric a permés una escritura aisada dei nombres, despuèi leis unitats, lei paquets de dètz, lei paquets de 10 còp 10, etc e lei calculs son aisats :
Milièrs centena desena unitat
Nava Pancha Shouna Tri
Quora li a un que manca e es notat lo shouna, amé la nòstra numeracion es:
9503
Tot aquò e mai se pòt trobar a : Histoire universelle des chiffres, l’intelligence des hommes racontée par les nombres et le calcul. Georges Ifrah. Robert Laffont, col. Bouquins. ISBN 9782221901007}}. T. 1,. Genièr de 1994.
Lo mai conegut dei matematics d’India es Brahmagupta (598-688). Dins un promièr libre sonat “Brahma Siddhanta”. Aqueu d’aquí dona coma definicion lo resultat de la sostraccion d’un nombre a eu-meme. Dins sei calculs li a ja dei nombres relatius (positiu o negatiu) sota la forma de ganh o de pèrda.
Explica tanben coma trobar lei solucions d’equacions dau promièr o dau segond grad. Coma era tanben astronòm, a donat una bona durada de l’annada, un pauc mai granda que la vertadièra, dins son segond libre sonat Khandakhadayaka.
Mas es lo matematician persa Al-khawarismi (780-850) que va s’inpirar de l’òbra de Bramagupta e ansin va faire passar lei nombres indians dins lo monde arabo-musulman, fins la peninsula iberica. A escrich dos libres (Kitab), un sus lei chifras indianas e l’autre sus la resolucion d’equacions monte se tròba lo mot aljaba per designar ço qu’ara apellem transposition, valent a diré lo passatge d’un costat d’una legalitat a l’autre costat amé un cambiament de signe.
Aqueu mot Al Jabr a donat lo mot Algebra e son nom es estat latinisat en Algoriti puèi Algorismes e d’un temps es estat çò que sonem Aritmetica, per, fin finala, donat lo mot Algoritme, ara força utilisat dins l’informatica, valent a dire tot un ensems de reglas permetant tota una mena de calculs.
En Arabia qu’utilisava Al Khawarizmi, la revirada de Shounia (lo vuekje, la manca) es estada Sifr e es d’aqueu mot que ven chifra e tanben lo mot zèro. Zifr a donat Zifir, Zéfir, Zéfiro, Zèro.
Devers l’an mil, en Euròpa es lo papa occitan Silvestre II, Gisbert d’Aurilhac (Orlhac) que va assajar de faire conéisser la numeracion decimala, estent qu’aviá agut de contactes amb lei matematicians arabas e tanben judieus de la peninsula iberica. Per aquò faire a utilisat dei taulas de calculs amé dei colonas d’unitat, decena, centena, milièrs e dei jetons sonats apices qu’eron estats inventats per Anicius Manlius Severinus Boethius, conegut sota lo simple nom de Boeci (480, Roma-524 Pavia, monte es executat).
Era un disciple d’Aristote e avia fach tot un estudi sus la logica, vaquí lo nom d’aqueleis apices;
LEIN ANDRAS ORMIS ARBAS GUIMAS CALTIS CHALCUS
1 2 3 4 5 6
ZENIS TEMENIAS ZEMENTAS CELENTIS CEPOL
7 8 9 0
Chifras d’influéncia ebraica e caldeanas.
Silvestre II foguèt papa sus una corta durada (an 999) fins sa mòrt lo 12 de mai de 1003.
Era naissut devers 940, tot joine es plaçat dins lo monastèri Saint-Geraud d’Orlhac monte a agut una formacion matematica, puèi se n’en va en Catalonha monte a d’escambis amé dei matematicians arabas e judieus e developa l’ensenhament de l’abaque. Amé leis apices a Rems monte es estat escolastre dins leis annadas 980, a fach tanben d’astronomia de la musica, e en 998 es estat nomat archevesque de Ravena.
Cronica matematica de Joan-Glaudi Babois *
*Joan-Glaudi Babois, professor de matematicas a la retirada e president de Provènça Tèrra d’Òc-IEO 83. Demòra actualament a Pinhans ont s’es botat, gràcias a Internet, a faire d’escambis amé tota una mena de grands matematicians dau monde entier coma Jaume Oliver Lafont, Paul Lamour, Paulo Ribenboim o Simon Plouffle e Neil James Alexander Sloane (creator de l’enciclopèdia online matematica O.E.I.S), monte a fach 7 contribucions.
En mai d’aquò, Joan-Glaudi Babois a depausat i a gaire de temps doás formulas à prepaus dei coeficients centraus dau binòme, sus lo site Mathematics Stacks Exchanges. Tanben a animat diverses talhièrs matematics coma Viatge au País dei Nombres o Viatge au País dei Formas.
A tambèn escrich de novèlas basadas sobre lei matematicas dins lo Gai saber, Lo Convise, e a participat en una revirada en occitan niçard dei « Sèt messatgiers » de Dino BUZZATI ( Juècs d’Espacis e de Temps, realizada per Reinat Toscano, Editions des regionalismes, 2015 ) amb un sens nombre de nòtas matematicas).
