Era Odissèa ei, amassa damb era Iliada, un des dus mès grani pòemes escrits per Homèr pendent era epòca antica. Aué aguesta òbra qu’ei considerada coma un deus poèmes pus importants occidentaus, mès que mès pr’amor qu’ambdús son era basa fondacionau dera nòsta civilizacion europèa.
Mès enlà dera sua influéncia ath long deth temps, era Odissèa ei tanben un libre susprenent. Non solament pr’amor que descriu es aventures d’Odisseu (en grèc, mès qu’en latin ei Ulisses) dempús de deishar Troia e sajar de tornar ara sua isla, Itaca. Tanben pr’amor qu’ei un poèma damb ua origina orau que siguec dempús arrevirat a mès de 100 lengües dera planeta.
Era Odissèa donques qu’ei un magnific poèma de 12.109 examètres que se pòt dividir en 24 cants. Es expèrts creden aué que siguec escrit en sègle IXn aC. Ei ua òbra plan complèxa e que pòt auer ua origina des mites que i a descrits en d’autes cultures.
Un viatge sense fin
Ulisses assaja, pendent era major part deth poèma d’arribar ara sua isla natiua, Itaca. Mès traparà problèmes gigants e soent non pòt tornar, e cau demorar en d’auti lòcs pendent d’annades. Segontes era madeisha òbra Ulisses demorèc mès de vint annades entà poder tornar, fin finau, a Itaca. Er objectiu d’Ulisses ei tostemps tornar damb era sua hemna Penelope e eth sòn filh Telemac, era soleta arrason de víuer d’Ulisses.
Atau, e sonque deishar Troia, eth baishèth d’Ulisses e era sua tripulacion trapen era nimfa Calipso ena sua isla e cau demorar acerà mès de dètz annades. Atena (Minerva) escolhirà èsser era protectora d’Ulisses. En Itaca Atena demanarà a Telemac cercar Ulisses.
En Itaca i a diuèrsi nòbles d’Itaca mès tanben estrangèrs, que vòlen maridar Penelope e atau guanhar tot eth Reiaume d’Ulisses en tot afirmar qu’ei mòrt. Penelope vò guanhar temps e tèish un teishut pendent eth dia mès lo des.hè pendent era net. Atau espera era arribada d’Ulisses.
Ua òbra violenta
Mès enlà des aventures d’Odissèu en Mediterranèu, era Odissèa qu’ei tanben ua òbra polemica. Eth grad de violéncia en libre non ei petit (e encara ac ei mès ena Iliada). Se didem qu’ei ua òbra violenta ei pr’amor qu’era part finau dera Odissea ei un shinhau era imatge d’un grana tuada pr’amor des accions deth madeish Ulisses, eth sòn hilh Telemac e es sòns amics.
Ulisses ja auec de besonh lutar entà subervíuer abans, contra es lotofàgs, eth ciclòp Polifèm, en çò des lestrigoni, o damb es sirenes, entre d’auti perilhs. Mès tostemps lutaue entà poder contunhar eth sòn camin vèrs Itaca. Ara, quan ja ei tornat e ei ena isla, demane ath sòn hilh e es sòns amics de tuar toti es nòbles pretendents que i a en sòn palais. E era tuada comence lèu.
Açò non vò díder que çò que hè Ulisses siga dolent, pr’amor que solament defense era sua casa. Mès era tuada ei ua des granes, e Ulisses e eth sòn hilh e amics tuen, fin finau, mès de vint joeni nòbles d’Itaca en un sol matin. Com serà era reaccion deth pòble d’Itaca, que, dempús de conéisher era tuada d’Ulisses decidís d’amassar-se entà anar a tuar ath madeish Ulisses, eth sòn rei !
En aquera epòca, ère plan normau escríuer òbres violentes. Ère ua epòca plan violenta. Non auem arren a díder sus açò. Era Odissea qu’ei un libre d’aventures. Mès qu’a ua part finau, moraument dubtosa, pr’amor d’aguesta tuada. Ei segur qu’Ulisses deuie finir damb era situacion que i a ena sua casa e hèr dehòra es auti nòbles mès non ac podie hèr en tot los expulsar ? Calie tuar-los toti ? Era responsa tanben ei clara en libre, pr’amor que coneishèm qu’aqueri nòbles solament vòlen tuar Telemac e atau poder víer tanben reis d’Itaca sense eth hilh e eretièr d’Itaca (pr’amor que toti pensen qu’Ulisses ei mòrt). Atau, que cau tuar es nòbles, òc. Mès d’aguesta manèra ? Eth resultat semble mès un film actuau de guèrra totau que non un libre ancian. E repetim qu’era tuada ei ua des bones.
Era Odissèa donques qu’ei un libre plan complèx. Era prumèra part ei tot un libre d’aventures plan recomanable entaus mainatges. Es joves e tanben es adulti. Era darrèra part sonque ei recomanable, dilhèu, entas adulti. Pr’amor d’aquesta tuada en Itaca. Aué ja auèm massa violéncia ena television entà balhar sense ac saber un aute libre violent as nòsti hilhs.
Mès tot açò, qu’ei sonque ua opinion e pro. Era Odissea contunhe d’èster un des mès grani libres dera literatura occidentau. Hè gaireben 3.000 annades e tanben aué. E auer era sòrt de l’auer revirada en occitan aranés qu’ei tanben ua notícia des bones. Pr’amor qu’ara tanben podem líeger-la en aranés ena colleccion Antòni Nogués, editada per Institut d’Estudis Aranesi, que contunhe de hèr ua grana òbra entar occitan es darrères annades. Ua òbra que ja comence a èster cabdau entara recuperacion dera nòsta lengua. Atau, solament demòre la liéger e poder n’auer ua idèa clara sus es aventures, mès tanben era violéncia, d’un des eròis mès grani que jamès i auec ena istòria de nòsta civilizacion, era civilizacion europèa: Ulisses.
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
