Eth trincapinhes, tanben coneishut ena Val d’Aran damb es nòms de bèctòrt o bèc-crotzat (Loxia curvirostra) ei un des audèths que mès soent podem trapar enes bòsqui de conifèrs aranesi, tan tipics dera nauta montanha (des des 1.600 m de nautada en naut). Era color des sèxes – mès vermelh eth mascle e mès gròga o verda era femelha – pòden hèr pensar qu’èm dauant de dues espècies diferentes. Totun, ei eth sòn bèc, fòrça singular, çò que permet poder classificar-los en aguesta espècia.
Pr’amor qu’eth bèctòrt ei un audèth fòrça especializat e que depen tostemps des granes des pins e auets que i a en aguest tipe de bòsqui de montanha. Entà arribar as pinhons de carrolhes – un tipe de noiridura fòrça nutritiu – utilize eth sòn bèc tipic, damb ua forma mèsalèu crotzada. Ei damb aguest fòrt bèc que daurís es carrolhes des arbes e arribe a sòn minjar preferit.
Maugrat que soent ei considerat un audèth sedentari enes zònes on n’i a, pr’amor qu’es carrolhes pòden demorar barrades enquia ua annada entara sua dubertura finau – e açò hè d’aguestes semes des carrolhes ua noiridura que se consèrve plan ath long de tota era annada, tanben pòt patir per arrasons diuèrses fauta de noiridura, çò que tanben provòque migracions. Ei alavetz quan ei coneishuda era formacion de grani grops de bèc-crotzats que migren ara recèrca d’un nau airau on poder subervíuer.
Es arbes preferidi deth trincapinhes son, mès que mès, es pins ròis (Pinus sylvestris), er avet (Abies alta) e eth pin blanc (Pinus helepensis), que dan carrolhes e pinhons ath long de lèu tota era annada. D’autes arbes com eth pin nere (Pinus nigra) o encara d’autes d’aguesta familha sonque dan pinhons un còp cada 2 o 5 annades segontes era region e pòden comportar migracions massiues de trincapinhes pr’amor dera hame. Ena Val d’Aran ei un audèth que pòt èster escotat e vist ath long de tota era annada en aguest tipe de bòsqui.
Eth trincapinhes ei un audèth que non a ua sason particulara entà reprodusir-se. Se i a fòrça minjar bastirà eth nin e lèu aurà petiti. Totun, ei mès freqüent hèr era ponduda entre es meses de heurèr (abans dera fin der iuèrn) e abriu (ena primauera). Era femelha suenharà eth ueu lèu lèu e pr’açò es bèctòrts pòden arribar ara maduretat sexuau fòrça joeni, sonque dempús d’abandonar eth nin.
Eth factor clau ei eth minjar e se non n’i a se n’anaràn a d’auti territòris vesins entà poder subervíuer. Atau, per exemple, siguèren vists trincapinhes en grop ena Catalonha centrau un còp en 1983 (on non son tipics e era sua aparicion ei totauments extraordinària) e un aute còp en 1990.
Ua vida cuerta
Eth trincapinhes demore en bòsqui de conifèrs situadi en montanhes d’entre 1.600 e 2.300 mètres de nautada. Poirie semblar qu’ailà naut non an guaire predators, mès era realitat ei qu’ei un audèth que patís era ataca de fòrça predators, mès que mès, audèths de prèda, com eth gai, er esparver o er astor, eth falcon, eth soriguèr o encara eth chòt. Tot açò compòrte ua cuerta vida de mejana de sonque pògues annades.
Entà contrarestar aguest prètzhèt eth trincapinhes a ua taxa reproductiua fòrça nauta que pòt arribar a debanar-se enquia dus còps cada annada se i a pro noiridura en airau. Alavetz era femelha pon entre 3 e 4 ueus blanqui plapats que seràn suenhats pera mair non guaire mès de dues setmanes. Dempús ja comencen a volar e a cercar minjar solets.
Aué ei ua espècia fòrça espandida per tot Euròpa e encara Asia (arribe enquia Japon). Son coneishudes enquia 22 sosespècies, que demoren isolades geneticaments, çò que prvocarà, un dia, eth neishement d’ua naua espècia damb color o abitudes diferentes des autes per mutacions biologiques. Eth prètzhèt ei estat confirmat per diuèrsi ornitològs.
Ena Val d’Aran se pòt díder qu’ei un audèth autoctòn que trape en Pirenèus un airau ideau entà víuer. I a fòrça bòsqui d’abets e pin nere e soent son vielhs, çò que vò díder mès semes. Açò ei ideau entath bèc-crotzat e era sua populacion enes bòsqui de montanha aranesi ei abondanta e permanenta per aguesta rason.
Mascles fòrça mascles
Eth mascle deth trincapinhes, maugrat es sues petites mesures (20 cm de longada, 53 gr de pés e 29 cm d’envergadura d’ales) a costumes que poirien èster considerades coma fòrça masculines. Mès d’un cercaire podèc observar trincapinhes mascles en tot cantar sus bèri arbes des mès nauti que i pòt auer en bòsc. Açò a coma causa qu’eth sòn cant, tanben plan polit, non ei guaire naut, e donques, non pòt èster escotat de guaire lonh. Ei pr’açò qu’eth trincapines, quan cerque ua femelha (que soent ei era madeisha aumens ath long de tota era annada) se’n va ara part mès nauta d’un arbe naut e vielh e comence a cantar. Tanben pòt hèr açò entà senhalar eth sòn territòri a d’auti mascles.
Mès es trincapinhes son audèths gregaris que demoren en colonies e donques an fòrça vesins e non i cap problèma per açò. Non cau díder que quan se’n va ad aguesti arbes enà cantar ei un des moments mès perilhosi pr’amor que, soent, ei vist per un predator alat e dempús, caçat.
Es bèc-crotzats, d’un aute costat, tanben son audèths fòrça escarrabilhats, pr’amor que se non an pro damb era giganta fòrça deth sòn bèc entà daurir ua carrolha – e era sua preséncia pòt èster confirmada ath torn d’un arbe on i a fòrça carrolhes daurides- e li fauta minjar, abans de migrar caçarà insèctes o encara bèth reptil o amfibí. Quan aguesti recursi son acabadi sonque demore migrar.
Aguest audèth a coma hèt extraordinàri un bèc que sonque an, en mon des audèths, es parroquets, mès tipics d’airaus tropicaus. Es maishères deth sòn bèc donques son extraordinàries e damb eres pòt daurir aisidaments ua carrolha e dempús, se encara a hame, ua auta e ua auta…
Justaments, diuèrsi estudis scientifics confirmen qu’es populacions mediterranèes (e donques pirenenques) an mès e mès diferéncies morfologiques que d’autes que i a en nòrd europèu. E açò poirie comportar, damb eth temps, ua espècia unica autoctòna dera Val d’Aran, diferenta d’autes. Un prètzhèt que sonque pòt èster considerat coma estonant. E vosati n’auetz tanben vist un ?
Un article de Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
