Era puput non ei un audèth que se pogue trapar soent ena Val d’Aran pr’amor que, maugrat que demore ben entre era còsta e nautades d’enquia 1.600 mètres, preferís mès airaus damb fòrça solei e damb nautes temperatures. Per açò ei un shinhau mès dificil veir puputs des des 1.200-1.300 mètres de nautada entà naut. Totun, tanpòc ei estranh trapar-ne sustot pendent era epòca dera reproduccion.
Er abitat dera puput (Upupa epops) son camps de cultiu dauridi damb non guaire vegetacion, pr’amor qu’ei un audèth (dera familha des Upupidae, eth genre Upupa e er òrden des Upupifòrmes) insectivòr, que pòt trapar milhor noiridura en terren plan. Atau, ei mès normau trapar puputs pròp de bòsqui e tanben parcs e jardins urbans. Enes montanhes mes nautes donques ei fòrça malaisit de trapar-ne.
Es caracteristiques fisiques dera puput son uniques, damb ua cèrta color iranja en còrs e ales e coa raiades de blanc e nere. Eth sòn bèc tanben ei tipic, fòrça long e corbat e a ua cresta de plumes sus eth cap damb es puntes neres, que daurís e barre cada viatge que dèishe de volar. Mès eth sòn crit ei, dilhèu, çò de mès caracteristic e que toti – tanben es que non son expèrts – pòden arreconéisher ena natura.
Un audèth migratòri
Es puputs son audèths autoctòns d’Euròpa e Asia que migren cada iuèrn entà Africa e que tornen entara reproduccion. Atau, e pendent es mesi de març e abriu ja comence a èster possible trapar o escotar puputs en çò nòste (ena còsta pòden arribar abans e tot, pendent eth mes de hereuer segontes era sason).
Es cercaires non son d’acòrd sus era manèra de bastir eth nin des puputs. Quaucuni afirmen que hè aguesti laguens d’arbes o parets d’arròca o encara cases abandonades. D’auti encara díden que hè eth sòn nin sus eth solèr e que se pòt arreconéisher plan pr’amor qu’era aulor ei fòrça dolenta (en occitan e catalan put vò díder hèr ua aulor òrra).
Es puputs son monogàmes, aumens, pendent era sason de reproduccion. Era annada següenta, totun, eth mascle pòt escuélher era madeisha femelha o ua auta. Totun, passe soent qu’era madeisha parelha se trape, un aute còp, pendent aguesta epòca dempús d’arribar d’Africa (mès que mès dera zòna nomentada Sahel) e utilize eth madeish nin, annada dempús annada – era esperança de vida d’aguesta espècia ei d’apuprètz 11 annades-.
Es puputs pòden auer eth zèl enquia dus còps cada annada segontes er airau, era temperatura e era noiridura. Eth prumèr còp que poirie arribar ei en mes de març, dempús dera sua arribada a terres araneses. Eth dusau còp pendent es mesi de junh e junhsèga.
Maugrat era sua beutat, era puput ei un audèth fòrça territoriau que non tolère de cap manèra era preséncia d’auti mascles o femelhes en sòn airau. Se açò passe i aurà ua luta des bones e, soent, un des dus individús pòt pèrder era vision d’un uelh pr’amor des ataques deth sòn contrincant damb eth long bèc.
Dempús de reprodusir-se, çò de mès normau ei tornar a Africa e sonque quauqui especimèns demoraràn en çò nòste entà passar er iuèrn (dilhèu individús fòrça vielhs o malauts).
Es mesures dera puput son d’entre 44 e 48 cm entara envergadura d’ales, un còrs damb ua longada d’entre 25 e 32 cm e un pes d’apuprètz 90 gr. Era puput tanben a coma costuma auer banhs de solei e enquia banhs de tèrra – dilhèu entà limpiar-se de possibles bacteris o encara insèctes, pr’amor que demore en zones on i a fòrça invertebradi.
Ua dièta tanben diuèrsa
Ena dièta dera puput i a insèctes de tot tipe, tanben hormigues, mès tanben petiti reptils, gargolhes e se n’i a, semes e heruta deth bòsc. Minge tostemps soleta e eth mascle ajude era femelha quan i a es ueus en nin. Eth sòn crit pendent era epòca dera reproduccion ei, prumèr, entà cridar era atencion d’ua femelha e, dempús, entà alonhar d’auti mascles e avisar dera propietat deth territòri.
Segontes era region, era ponduda a mès o mens ueus (ne pòden arribar a auer enquia 12) e comence a suenhar aguesti des deth prumèr ueu, çò que vò díder que bèri neishèren abans e d’auti dempús. Era incubacion des ueus demore sonque dues setmanes longues e es porets demoraràn laguens deth nin apuprètz dues setmanes mès (maugrat que, un còp ja gessudi d’aguest, encara seràn suenhats pes pairs ua setmana mès).
Era aulor, fòrça dolenta, qu’a eth nin e es porets (pr’amor d’ua glandola especiau qu’an) ei era major defensa qu’an es puputs contra es predators. Es porets, se son atacadi, lencen es sues femses contra eth predator e, se son mès grani, pòden atacar tanben damb eth sòn long bèc.
Aué ei ua espècia fòrça protegida, maugrat que se pense que non ei guaire menaçada, aumens en sud europèu. En cultures ancianes com era egipciana o era minoica (dbt en ancian Egipte) ère fòrça estimada mès tot çò de contràri ena Euròpa pus septentrionala, on vèir ua puput comportaue era arribada dera mòrt.
Aué, era desforestacion e er usatge de pesticides son ua des menaces mès granes que pòt patir era puput, pr’amor que provòquen era mòrt de fòrça insèctes que formen part dera sua dièta. Ei ua espècia qu’enquiara decada de 1950 tanben migraue, ath nòrd deth continent europèu mès aué siguec confirmada era sua extincion en aqueth airau. En Africa deth nòrd, encara, ei capturada entà véner parts deth sòn còrs pr’amor de cèrtes proprietats (jamès demostrades scientificaments) medicaus.
Dilhèu pr’amor de tot açò a ua populacion establa mès que comence a èster plan menaçada. Ei sinonim de primauera en bòsqui per fòrça persones e dilhèu ei sonque pr’amor deth sòn beròi crit (mès que tanben ataque e arrèste eth creishement de plagues) poirie èster intelligent suenhar era puput e ajudar-la a superar eth declin naturau que patís coma espècia. Es nòstes bòsqui tanben son mès polidi damb eth cant annadèr dera puput. Non ètz d’acòrd ?
Un article revisat per Tònho Castet*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
