Ara que es dubèrt lo debat sus la possibilitat que qualques nacions europèas occidentalas accediscan a l’independéncia, es important remembrar qu’a l’Edat Mejana i aguèt un projècte que foguèt prèste de venir una realitat: la creacion d’un grand estat qu’agropès los territòris catalans, aragoneses e occitans, nomenat per qualqu’uns coma lo “Grand Aragon” o la “Granda Corona d’Aragon”: una estructura federala amb una granda descentralizacion e respècte entre los desparièrs territòris.
A mitats del sègle XII, Aragon e Catalonha èran dos territòris jonches per un meteis ostal reial, mas sobiran l’un de l’autre: lo Reialme d’Aragon e los Comtats Catalans, çò de mès d’important que n’èra lo de Barcelona. S’agissiá d’una estructura similar a una confederacion. Posteriorament, dins mejan sègle XIV, jol reinatge de Pèire IV d’Aragon e III de Barcelona, lo Ceremoniós, los Comtats Catalans vendrián estat coma Principat de Catalonha.
Per la siá banda, Occitània èra dividida en multiples territòris, en forma de comtats, ducats,… que teoricament dependián de França, e vassals de la dinastia francesa dels Capecians. (Malgrat aiçò, Provença foguèt un temps jos teorica sobeiranetat de l’Empèri Germanic, ras de l’enfonzament de l’Empèri Carolingian).
Mas una part dels occitans, que vesián tròp luènh la cort francesa, e que tròp sovent se sentián pas recebuts e fòrça desbrembats per la monarquia, pensavan a la possibilitat de se desligar d’aquela servitud e se ligar als reis aragoneses (e mai se amb pauc entosiasme), mas qu’èran fòrça mai prèps e que mantenián unes estats sobirans que se governavan eles meteisses.
Un territòri fragmentat
L’abséncia d’una dinastia autoctòna occitana que agropès en forma de vassals als autres nòbles occitans, la fragmentacion del territòri en multiples senhors independentes entre eles meteisses, e l’aparicion d’una nòva borgesiá comerciala e urbana a comptar dels sègles XI e XII que reclamava un cèrt poder comtal mai fòrt, provoquèt aquela idèa en qualques sectors de la societat occitana.
L’ostal reial aragonesa e comtala barcelonesa vegèt lo camp propici per l’estenduda de la siá sobeiranetat per tèrras occitanas en combinant l’usatge de la diplomacia, las alianças matrimonialas e las armas. La sarrada pirenenca podiá daissar la siá foncion de frontièra naturala e venir l’espina dorsal d’un grand estat en forma de confederacion.
Egalament, las relacions foguèsson non solament politicas, mas qu’abastèt tanben lo domeni eclesiastic. A consequéncia de las reformas eclesiasticas, se defendèt que per manténer la sobeiranetat dels monastèris respècti del poder civil, aqueles meteisses se liguèsson a qualque abadiá, e fòrça monastèris catalans se subordinèron a qualque abadia occitana.
Coma exemple, a l’abadiá de Sant Ponç de Tomièiras a Narbona se liguèron los monastèris catalans de Sant Martí de Detlas, Sant Benet de Bages, Sant Cugat del Vallès e Sant Pere de Ròdas. Aquelas “dependéncias” de monastèris enfortiguèron las relacions entre catalans e occitans.
Es tanben important remembrar que los monastèris catalans de Poblet o Santas Croses foguèron fondats per monges provenentes d’abadiás occitanas coma Fontfreda (près de Narbona).
E desbrembam pas l’intensa relacion culturala que s’establiguèt ras de la granda importància e qualitat qu’atenguèt la poesia dels trobadors occitans, que venguèt exemple pels trobadors catalans e d’autra païses, que compausavan las siás creacions en lenga occitana, en seguint los modèls lingüistics e literaris occitans.
Fòrça trobadors catalans viatgèron per las corts occitanas per aprene “l’art de trobar”, e fòrça trobadors occitans viatgèron per castèls catalans en interpretant las siás composicions. Entre los trobadors catalans en lenga occitana mai famoses podèm citar Guilhèm de Cabestanh, Guilhèm de Berguedan, Jofre de Foixà (qual escriguèt una gramaticiana e de poeticas intituladas “Nòrmas de trobar” e lo meteis rei Anfos lo Cast.
En tèrmes politics, inicialament, lo comte Ramon Berenguer I de Barcelona aqueriguèt los dreches senhoriales suls comtats de Carcassona e Rasés entre 1067 e 1070 (la familha de Guifré lo Pilós, creador de la dinastia comtala de Barcelona, èra originària de Carcassona, segon qualques istorians coma lo catalan Josep Tastu). Vertadièrament, lo destin de Carcassona e Rasés nos mòstra coma evolucionava aquel assag d’unificacion. En cada moment, ambedós territòris passavan d’una sobeiranetat a una autra, en foncion de la situacion militar e personala dels desparièrs actors del procès.
Carcassona e Rasés foguèron perduts temporàriament de la part de l’Ostal de Barcelona ras de l’assassinada del comte Berenguer Ramon II de Barcelona e la minoritat d’edat de lo sieu successor Ramon Berenguer III l’an 1082, quand lo nòble Bernat Aton de Besièrs e lo sieu filh Roger Aton, de lo linhatge dels Trencavèl, e pas gaire aimats per los sieus abuses pels abitants de Carcassona, avián aquerit los dreches senhoriales sus ambedós territòris.
Posteriorament, Bernat Atón de Besièrs s’alièt amb l’Ostal de Tolosa, a cambiament d’ajuda militar per recuperar los sieus domenis. Aquel fach inicièt una constanta rivalitat entre l’Ostal de Barcelona e l’Ostal de Tolosa pel contraròtle dels domenis occitans que se mantenguèt pendent fòrça decènnis.
Aquel meteis exemple nos mòstra l’utilizacion de las alianças familialas de caractèr diplomatic. Lo comte barcelonés Ramon Berenguer III s’alièt amb lo sieu mièg fraire lo vescomte Aymeric II de Narbona, qui a cambiament d’ajuda militara per recuperar Carcassona e lo Rasés, recebiá la Fenolheda e Peirapertusa.
De contunh, lo maridatge entre lo comte Ramon Berenguièr III de Barcelona amb Dolça de Provença a començaments del sègle XII, a la costada d’una sèria d’interèsses de la part de totes dos partits, l’occitana e lo catalan, ajudèron a restablir las possessions a Carcassona e Rasés de la part de l’Ostal de Barcelona. En veire l’expansion de l’Ostal d’Aragon e Barcelona per la Provença, Bernat Aton decidiguèt finalizar las siás luchas, se cambiar de partit e se far vassal dels reis d’Aragon, en escambi de manténer lo sieu fasètz a Carcassona e Rasés.
Ramon Berenguièr III amb lo sieu matrimòni e ligam familial amb l’Ostal de Provença, somat a una granda politica diplomatica, estendèt la siá sobeiranetat sus fòrça territòris de la meteissa Provença, Milhau, Gavaldà e Carlat. Manquèron pas dificultats, coma de supausadas reivindicacions dels emperaires alemands, o la revòlta inicial de divèrses nòbles provençales coma l’Ostal dels Baus.
Tot aquel procès d’expansion barcelonesa e aragonesa èra vist amb fòrça preocupacion de la part de la monarquia francesa, mas tanben de l’Ostal de Tolosa, e tanben de l’Ostal dels Trencavèl, que se trobavan entre los domenis de l’Ostal de Barcelona e vesins de l’Ostal de Tolosa.
Las luchas entre ambedós linhatges se mantenguèt fins l’an 1125, que se fixèron unas linhas de domeni estable entre las dinastias de Tolosa e Barcelona, qu’assegurava los interèsses dels Trencavèl. Malgrat aiçò, los Trencavèl pretenguèron manténer una posicion d’equilibre entre los Ostals de Barcelona e Tolosa, per assegurar la siá independéncia, en s’aliant amb pactes o compromises matrimonials, segon conveniá en cada moment per los sieus interèsses.
Lo rei Anfós II d’Aragon, (e I de Barcelona), atenguèt convertir en vassals divèrses nòbles occitans, e pels eiretatges atenguts mejançant maridatges divèrses entre familhas nòblas, estendèt encara la siá influéncia a autres territòris mai, coma Roèrgue, Montpelhièr, Nimes, Besièrs, Fois, Bigòrra, Bearn e lo Marquesat de Cerca. D’autra banda, ratifiquèt mejançant un pacte amb l’Ostal de Tolosa lo despartiment dels desparièrs territòris.
Tot un grop de territòris vassals del rei aragonés. En fach, lo rei Jacme I lo Conquistaire èra filh del rei aragonés Pere II d’Aragon, lo Catolic (e I de Barcelona), e la nòbla Maria de Montpelhièr, nasquèt dins aquela vila occitana.
Mas arribèt la Crosada dels albigeses (los “bones òmes” o “catars”) a comptar de 1209. Un grop d’interèsses entre l’Glèisa catolica, que desirava recuperar lo monopòli ideologic religiós menaçat pel catarisme sustot dins las tèrras occitanas, e la monarquia francesa, que tanben voliá recuperar lo contraròtle dels territòris occitans, de mai en mai en l’orbita de la Corona d’Aragon.
Lo linhatge Trencavèl defendèt los sieus vassals fisèles a lo catarisme (benlèu qualque membre del linhatge o èra tanben) e l’Glèisa catolica menacèt als Trencavèl amb èsser excomuniats se perseguissián pas los catars. Aiçò implicava que las siás proprietats passavan a autres senhors.
Davant l’iniciala passivitat de l’Ostal de Tolosa per ajudar als Trencavèl, aqueles demandèron ajuda a l’Ostal de Barcelona. Posteriorament, los territòris de Tolosa patiguèron tanben los efièches de la Crosada en lo sieu pròpri territòri, e mai per besonh que per devocion se metèron en lo partit contrari a la Crosada.
Lo rei Pèire II d’Aragon e I de Barcelona, lo Catolic, dobtèt sus se defendre los sieus vassals e aliats occitans, malgrat l’acusacion d’eretgia, o se manténer fisèla a las directrises marcadas dempuèi Roma pel Papa (en fach, lo rei èra catolic, coma indica lo sieu subernòm).
Fin finala, decidiguèt defendre los sieus vassals, benlèu per la cresença qu’una victòria ne podiá ajudar a la creacion d’una granda Corona d’Aragon, o per las nòvas bonas relacions mantenudas amb lo comte de Tolosa (mai per obligacion davant l’ofensiva crosada de la monarquia francesa e l’Glèisa romana que per simpatias mutualas). Remembram que l’Ostal de Tolosa aviá totjorn vist amb mesfisança aquela expansion catalana e aragonesa a l’autra costat dels Pirenèus.
Contra tot pronostic, mas, a la batalha de Murèth del 12 de Setembre de 1213, lo rei aragonés perdèt contra las tropas crosadas de Simon de Montfòrt, fòrça mai inferioras. Fòrça son estats las versions sul perqué d’aquela desbranda, mas la vertat es que lo meteis monarca moriguèt en la disputa, e aiçò provoquèt que la solucion de la Crosada provoquès l’inici d’un procès que culminariá amb succès l’incorporacion dels nòbles occitans nauament al Reialme de França, e la fin del sòn de crear un estat qu’agropès occitans, catalans e aragoneses.
Lo nòu rei aragonés, Jacme I lo Conquistaire un mainat, èra pas dins de condicions de poder respondre, e mejançant lo Tractat de Corbeil l’an 1258, renoncièt a quina pretension territoriala que siá a Occitània. Solament, e per ara, la Corona d’Aragon mantendriá la sobeiranetat sul Comtat de Montpelhièr, perdut a mejans del sègle XIV definitivament, e sus Carlat, fins a mejans del sègle XVII.
Pensam que la Corona d’Aragon posteriorament cresquèt tanben pel sud e Mediterranèa enlà, en incorporant lo Reialme de Valéncia e lo Reialme de Malhòrca (las Ilhes Balears), e quitament a territòris de la Peninsula Italiana coma lo Reialme de Nàpols e dels Balcans amb lo Ducat d’Atenes e Neopatria. Tot un grand empèri mediterranèu qu’auriá jonch la crotz occitana e las quatre barras catalanas e aragonesas, amb grandas vilas coma Barcelona e Tolosa, dempuèi lo per çò qu’es de la sobeiranetat de cada territòri, se lo sòn aguès culminat.
*Francesc Sangar
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
