E coneishetz bèthlèu aqueste tablèu, mes aqueste títol en neerlandés segur que non ! Qu’ei lo tablèu deu pintre neerlandés Carel Fabritius qu’inspirè l’autora americana Donna Tartt entà escríver lo son celèbre roman « The Goldfinch ».
Entad aquò, lo cardin qu’ei un ausèth d’inspiracion per la literatura, l’expression artistica, e la cultura en generau.
Imaginatz un petit ausèth, lo cardin (carduelis carduelis), qui ei apeat suu joquèr de la soa minjadera. L’ausèth qu’ei reconeisheder au son plumatge de las soas alas negras arrajadas d’ua benda jauna. Ua cadeneta a la soa cama que l’estaca au joquèr e que l’empacha de s’envolar.
Espiam un drin dens l’istòria…
A l’epòca, e coma dens tota la Roma antica, los cardins qu’èran animaus hèra cobejats. Que’us podèvam masedar entà cercar/potzar l’aiga dens la soa minjadera dab ua petitoneta selha de la talha d’un didau o a aubrir la soa minjadera entà minjar. Un exemple dens lo tablèu d’un pintre desconegut deu sègle XIX d’ua escòla de pintrura alemanda o soïssa, Lo gat e los cardins (le chat et les chardonnerets).
Quin identificar lo cardin ?
Qu’ei un ausèth de petita talha 12 cm, dab ua masca arroja sus la fàcia e ua ala jauna e negra. L’esquia blua , devath blanc, lo cap blanc e negre dab la masca arroja qu’englòba los uelhs. Lo son bèc qu’ei espés a la cauç mes aponchugat a l’extremitat. Ua coa leugèrament escavada. Eth, que s’ajoca sus las cardèras, qu’ei tanben un ausèth que demora en grop.
La masca arroja que’s perlonga un drin mei tà l’endarrèr en çò deus mascles (darrèr l’uelh deu mascle, en lo miei de l’uelh de las hémias), mes la diferéncia qu’ei sobtila ! Los joens ausèths qu’an un cap totaument burèu e blanc quan gahan la volada, mes autanlèu lo lor prumièr ivèrn que han paréisher lo cap tricolòr tipic de l’espècia.
Los crits deu cardin que son aguts e dab la consonància metallica : ti-ti o ti-tu quan son au sòu mes tanben quan s’envolan. Lo cant qu’ei un cherlit coma los crits metallics, frasas aborridas qui han tornar au sharin cini (serinus serinus), mes mei sacadat.
Lo nis deu cardin qu’ei coma un petit bòl d’èrbas primas e de crins, dab coton vegetau estujat dens los arbes.
Lo cardin que minja mei que mei petitas granhas de las cardèras e autas plantas de la familha de las plantas composacéas, lo son bèc qu’ei adaptat particularament a l’extraccion d’aquestas granhas. Quan a petits, que’us pèish dab insèctes. Lo cardin qu’agrada hèra las bosigas, las tèrras pausadas, los bocatgèrs a costat deus ostaus on pòt trobar cardèras e sègas. Que podem l’encontrar pertot en Occitània e tanben en França e en Euròpa on ei present tota l’annada au nivèu deu mar dinc a las estivadas.
Malurosament que i a ua trista istòria dab aqueste ausèth… qu’existí e qu’existeish enqüèra uei : la contrabanda sustot en Africa deu Nòrd.
Lo cardin qu’a tostemps lhevat las cobedessas deus amators deus cants e deu neurissatge d’ausèths. Qu’ei considerat coma l’ausèth de referéncia deu cant pr’amor que pòt cantar de diferencias manèiras. Qu’ei capable de tocar melodias e sonoritats dab alegria, aisida e gràcia. Un recitau perfèit qui lo distingueish deus autes passerats. Victima de la soa riquessa e soa beutat, lo cardin qu’ei victima d’un intense braconatge.
Urós qu’ei lo cardin en çò de nosautes. Eth que visita de bon grat las minjaderas en ivèrn, on afecciona las granhas de vira-só que pren autan dens la minjadera qu’au sòu.
Se avetz au hons de lo vòste casau granas cardèras, pensatz aus cardins que son aquiu au miei d’autes ausèths entà encolorir la vita !
Lo nom deu Cardin dens la Gasconha :
Bigòrra, Comenge, Gers e Garona : lo cardin ; Lanas : lo cardinat, lo carniròt, lo cardinon ; Biarn : Lo cardinal ; Gironda : lo cardonet
Variantas localas – Baiona : lo carniron, cardeneiro, Aran e Coseran : eth cardalin ; Medòc : lo cardoneret ; Armanhac : lo « picaliu »
D’après lo libe Ausèths, Francis BEIGBEDER, Per Noste/Nosauts de Bigòrra
*Gautier Drouin
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
