I a d’anniversaris qu’avèm enveja de remembrar. N’i a d’autres que n’avèm pas brica d’enveja de o far. Aqueste ne seriá, benlèu, un d’aqueles. Pr’amor qu’après aquò la vida umana cambièt totalament e a pas res a veire amb los 100 000 ans anteriors. Lo 2 de decembre de 1942 una còla de cercaires immigrants dels Estats Units fasiá espetar la primièra reaccion en cadena de fision nucleara contrarotlada jos l’Universitat de Chicago. D’aquò ne fa ara 75 annadas. E puèi res es pas estat jamai parièr.
Aquò venguèt solament quatre ans après qu’una còla de recercaires alemanda aguèt descobèrt –sens o saber– la fission nucleara (1938). Mas los scientifics estatsunidencs o volguèron provar e per ansin ja avián demandat al president Roosevelt d’iniciar un projècte que podia far ganhar la guèrra als aliats e sauvar la planeta de l’orror nazi.
Aital comencèt en octòbre de 1939, de la man de l’italian Enrico Fermi, lo projècte Manhattan, que menariá a la bomba atomica en 1945. L’italian èra arribat als Estats Units aquel meteis an après recebre lo prèmi Nobel de Fisica per son trabalh sus la creacion d’elements mai pesants que l’urani.
Lo fach es que èran estats los alemands, Otto Hahn e Frotz Strassman los vertadièrs descobreires de la fission nucleara un an abans, après produire de bari coma resulta del bombardament d’urani amb de neutrons. Mas sabián pas çò qu’avián fach de vertat. Foguèt Lise Meitner, una partenària d’Hahn qu’aviá fugit tanben l’Alemanha nazi, qu’arribèt en America per avisar de çò qu’avián descobèrt los nazis.
Lo camin devèrs la primièra bomba atomica
L’assag contrarotlat que i aguèt jos l’Universitat de Chicago finiguèt que devenguèt lo primièr assag d’una bomba atomica a Alamogordo, Nòu Mexic, en julhet de 1945. Puèi començariá l’edat nucleara qu’avèm uèi lo jorn. Mas per i arribar primièr calguèt que Fermi comencèsse son trabalh experimental a l’Universitat de Columbia amb un autre scientific, Slizard.
Après que Fermi e Slizard aguèron confirmat qu’una reaccion en cadena èra possible, identifiquèron quals isotòps d’urani avián de subir primièr la fission abans la fin de 1939. Èra de mai en mai clar que las rumors sus la descobèrta alemanda èran plan fondadas.
Puèi, Fermi foguèt nomenat cap d’un còla de scientifics qu’avián de bastir una pila atomica (uèi un reactor nuclear) per demostrar la teoria. A aquela epòca los cercaires de la còla ja apelavan Fermi lo Papa, pr’amor que s’enganava pas jamai.
Fermi pensèt que lo melhor material per arrestar los neutrons èra lo grafit. Mas n’i aviá pas cap de blos. Puèi, cerquèron una entrepresa que produguèt de grafit blos pel doble del prètz abitual. Lo 2 de decembre de 1942 ja avián pogut realizar la primièra fission nucleara contrarotlada de l’istòria umana. Après far aquò bastiguèron lo laboratòri secret a Los Alamos. La fin de la guèrra èra pròcha.
Plusors istorians conta cossí reagiguèt Robert Oppenheimer, director del projècte que faguèt espetar la primièra bomba nucleara a Alamorgo aquel 16 de julhet de 1945. Dison que, en tot veire l’explosion,s’exclamèt: “Ara, soi vengut la Mòrt, lo destructor de Monds”. Benlèu Oppenheimer aviá rason e l’òme venguèt aquela jorn un dieu. Abans la fin de 1945 la guèrra mondiala èra acabada.
Uèi vivèm l’edat nucleara, l’edat dels 10 miliards d’abitants. L’edat de la fin de la natura e de l’extincion animala generala. Benlèu avèm pauc de temps abans la fin de la planeta. Esperam que non. Mas dison qu’Oppenheimer, coma Fermi e Einstein, èra una persona tras qu’intelligenta. Aviá rason?
La Redaccion
Aqueste article serà tanben publicat dins Jornalet, lo primièr quotidian en linha de lenga occitana, amb lo qual Sapiéncia a un acòrdi de cooperacion.
