La vision d’un dels nòstres mai prèps membres de la familha umana, Homo sapiens neandertalensis, comença cambiar pauc cha pauc. Dempuèi la sieuna descobèrta, a mejan sègle XIX, en la val de Neandertal, en Alemanha, lo vejaire qu’avèm agut d’aquela espècia es estada basada en de prejudicis, estereotipes e marridas interpretacions. E los sites preïstorics occitans – la region de la planeta ont i a mai – an ajudat e plan aquela marrida vision. Mas ara, de nòvas descobèrtas fachas en La Ferrasiá, en Dordonha, pòdon ajudar refar aquel vejaire.
E òc, pr’amor que pendent desenats d’annadas la comunautat scientifica a discutit las capacitats “umanas” e artisticas dels neandertalians. De primièr, foguèt negada tota escasença d’aquela espècia ominida de viure coma nosautres: la descobèrta d’una esqueleta amb de malformacions ossosas en La Ferrasiá en 1909 ajudèt descriure los neandertalians coma d’èssers brutes e animaloïdes qu’avián pas res a veire amb los umans modèrns. Foguèt negada la quita escasença de l’enterrament, o que foguèsse far d’armas tecnologicas coma las d’Homo sapiens sapiens, o pasmens de pèças d’art.
E aquela vision venguèt tanben de recercaires occitans, coma Denis Peironin, que trabalhèt en l’abric de La Ferrasiá pendent mai de 30 annadas. Mas la descobèrta e confirmacion de divèrsas pinturas en de caunas ibericas (que Sapiéncia ja n’informèt ) semblan ara o metre tot en dobte. Pr’amor que foguèt negada l’escasença neandertaliana de crear art als neandertalians pendent un sègle.
Las pinturas ibericas neandertalianas – confirmadas amb divèrses metòdes scientifics modèrns – an fach demorar muts fòrça voses criticas amb las capacitats neandertalianas. E aprés confirmar l’origina neandertaliana d’aquelas es arribada lèu lèu la confirmacion de nòvas donadas biologicas, patologicas e de conducta sus lo neandertalian de La Ferrassiá. Coma se ara la nòstra espècia volguèsse se demandar perdon a ela meteissa per aver tan marrida vision dels neandertalians, los nòstres cosins, pendent tan temps.
Las nòvas donadas, publicadas al Journal of Human Evolution, son la conclusion d’un estudi fach per una còla de cercaires internacionala, lo Musèu de l’Òme e las universitats del País Basco, Alcalá, Liverpool e Binghanton (Estats Units). E confirman scientificament divèrsas teorias que, fins uèi, èran encara discutidas per qualqu’unes.
De nòvas donadas d’una anciana esqueleta
Las donadas son la resulta d’un nòu estudi que comencèt en 2015 sus l’esqueleta d’un neandertalian que demorèt en Savinhac de Miramont (Perigòrd) fa mai de 42.000 annadas que moriguèt a l’edat d’aperaquí de 50 annadas. Es la celèbra esqueleta de La Ferrasiá 1, ja coneguda dempuèi l’an de la sieuna descobèrta en 1909 e qu’ajudèt classar Occitània coma un dels territòris europèus amb mai de sitis neandertalians.
Ja a l’epòca aquela quita esquelata foguèt fòrça importanta pr’amor del sieu estat de conservacion e lo ròtle qu’aguèt dins l’interpretacion de l’anatomia neandertaliana europèa de l’epòca e atanben lo sieu tipe de vida. Un vejaire que segon desparièrs scientifics foguèt pas corrècte e qu’a donat una vision enganada dels nòstres cosins pendent prèp d’un sègle.
Las nòvas donadas an confirmat mai tròces d’esqueleta nòus, abans pas descobèrts, l’identificacion de nòvas patologias que ne patiguèt aquel individú neandertalian, e tanplan de nòvas informacions tafonomicas que confirman l’encara ipotèsis – e que poiriá laissar d’o èsser per venir una teoria scientifica demostrada – d’un enterrament volontari d’aquel individú.
Aital son estats descobèrts tres nòus pichons uasses de l’aurelha e atanben del uas temporal drech. Son de uasses excepcionals pr’amor que son totes tres del quite individú enterrat en La Ferrasiá: un cas unic per un neandertalian e jamai trobat fins uèi lo jorn.
Las nòvas anomalias patologicas descobèrtas fan d’aquel neandertalian un individú que patiguèt plan abans de morir. E que, benlèu, aguèt l’ajuda de la sieuna comunautat abans d’o far. Patiguèt un trincament de la clavicula esquerra e tanben un mai grand gras de degeneracion per d’artròsi de la columna vertebrala. Tanben aviá escoliòsi e una pichona desviacion dins la primièra vertèbra cervicala. Aquò a mai d’autras patologias ja fa temps descrichas coma una fractura dins lo femur drech e una infeccion cronica pulmonara o carcinoma, que poiriá èsser la causa finala de la mòrt d’aquel individú.
Totun, aquel neandertalian arribèt a l’edat de 50 annadas. Remembratz aquela ipotèsis preïstorica que disiá qu’en l’epòca la mejana de vida èra de solament 30 annadas ? L’individú de La Ferrasiá 1 èra doncas un vielh, un òme que patissiá de grèvas malautiás e que foguèt ajudat subreviure fins la fin. Alavetz foguèt enterrat per d’autres membres del grop en l’abric de La Ferrasiá – un luòc utilizat per aquela espècia coma recinte sagrat pendent milièrs d’ans – aital o confirman las tombas de 7 neandertalians (2 adults, 3 mainats ( 2, 3 e 10 ans) un nenon e un fètus que solament visquèt qualques oras-.
Fin finala, l’analisi tafonomica d’aquela esqueleta dona coheréncia a l’ipotèsi que parla d’un enterrament aprés la mòrt de l’individú. Aital, los uasses serián pas estats modificats per de carnivòrs e aurián pas patit cap procés climatic de degradacion. E lo trincament d’aqueles auriá coma causa la pression dels depàus que i aurián sus l’esqueleta (d’uasses sens colagèn).
Un cambi de vejaire
La Ferrasiá, amb La Chapela daus Sents son dos dels sitis preïstorics occitans que mai an ajudat aver una idèa sus lo tipe de vida e atanben l’anatomia neandertaliana. Los prejudicis eurocentristas etnicistas de l’òme blanc de l’epòca – que, al còp, tanben negava la quita tecnologia e desvolopament cultural a d’autras etnias non europèas – ajudèron establir una determinada vision de Neandertal.
Origina e finala. Origina d’un tipe de vejaire enganat e finala del meteis vejaire pr’amor qu’ara es tanben un siti preïstoric occitan que dona amb aquel nòu estudi una nòva vision que totes aurem de cambiar amb lo temps: los neandertalians fasián d’art coma nosautres – e benlèu d’espècias anterioras tanben o avián arribat far, coma Homo erectus-. Èran enterrats per lors clans e pintavan las parets de las caunas. Tot aquò èran de caracteristicas exclusivas d’Homo sapiens sapiens fins fa gaire. Benvenguts los cambis se son per aver una vision mai positiva, mai justa e mai universala de l’evolucion umana maugrat que tanplan mai malaisida.
Fa temps una autra teoria ditz que l’espècia umana auriá evolucionat de desparièra manièra en diferents continents: Asia, Euròpa, Africa. La resulta: la quita e soleta espècia modèrna en la planeta tota: una ipotèsi ideala que confirmariá que totes sèm desparièrs mas al còp parièrs.
Es benlèu la diferéncia çò que nos fa unics geneticament, culturalament? Planvengudas las conclusions de l’estudi nòu fach sus l’esqueleta de La Ferrasiá 1 occitana. Doas pròvas a d’ipotesis que ja fa temps que deurián èsser la norma teorica normala. Pr’amor que los neandertalians foguèron desparièrs geneticament mas benlèu èran atanben èssers tan umans coma nosautres. Pas mai pas mens.
Christian Andreu*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
