Vuei, la sciencia es de pertot, dins cada minuta de nòstra vida vidanta. D’aquò s’ensiègue tanben un molon de hoaxes e de manipulacions politicas, en particular dins lei domenis de la santat e de l’environament. Alòr, coma veire clar dins tot aquò ?
Mon ponch es qu’en realitat l’a tanben un autre cambiament qu’apareguèt dins lo mesme temps : la difusion aisida deis informacions per internet. Avans l’arribada d’internet, lei cercaires avián besonh de recebre totei lei revistas en papier cada setmana, tot archivar e si remembrar lei referencias ò lei demandar ai collègas. Ara, una recerca d’articles si pòu faire amb a pena mai d’un clic. Aquò significa tanben qu’aquesta recerca es mai aisida per un non-especialista, e bessai quitament per un non-scientific.
Pasmens, una simpla recerca dins Google, o quitament Wikipedia, balha generalament un resultat fòrça mediòcre. Li son d’unei causas de basi de bòn saupre avans d’assajar d’obténer d’informacions scientificas fisablas, e vau provar de vos porgir aquesteis otís.
La promiera causa es trobar un motor de recerca, es a dire çò que va remplaçar Google. Li son d’unei motors de recerca especialisats, per exemple dins mon trabalh utilisi de lònga Inspire-hep (fisica dei particulas e nauteis energias), mentre que PubMed es un motor de recerca fòrça conoissut per la medecina e la biologia. Mai mon conseu per vosautres, per faire simple, es d’utilisar Google Scholar ( https://scholar.google.fr/ ). Au còntre de la version abituala de Google, aquesta referencia sonque d’articles e òbras scientificas.
Ara podètz provar quaucaren coma per exemple “vaccin”. La promiera causa que vesètz es que l’a pas grand causa en francés, e essencialement ren en occitan o català. Aquí ço que vesi en francés son lei reviradas dei rapòrts de l’OMS, que son pas vertadierament d’articles scientifics. Lo solet domeni onte una recerca en francés o espanhòu podriá potencialament esser util, cresi que son leis sciencias socialas. Mai senon cau èstre capable de legir l’inglés, e malastrosament l’a ges de possibilitat de defugir aquò.
Alora podem assajar “vaccine”, paraula inglesa. De segur fa un molon de resultats, 2.250.000 ligams trobats. Cau provar quaucaren un pauc mai precís, senon avèm pas fenit. Adonc, anam provar “aluminium vaccine”, e puei vau limitar aquò ambé l’opcion “despuei 2014”, perque la recerca avança e vòli pas aguer de vielheis especulacions.
En realitat es totjorn fòrça generau, ambé sei 7.750 resultats, e aquò fa que d’unei resultats son pas totalament d’articles de recerca sus un subjècte precís, mai puslèu de nòvas scientificas, d’opinions e de brevets. Leis articles scientifics vertadiers si pòdon reconoisser amb son estructura e mesa en pagina qu’es mai o mens totjorn la mesma : un títol precís, una tièra d’autors ambé seis institucions de restacament, lo nom de la revista, e un abstract.
Se l’a un d’aquestei critèris que fa manco, se leis autors son pas afiliats a una universitat o centre de recerca public, se l’a ges de nom de revista o se l’URL es pas sus lo siti de l’editor de la revista ( coma per la publicacion que ditz que ven de Rheumatology International, editat per Springer, mai qu’es en fach sus lo siti vaccinssansaluminum.org a luega dau siti de Springer), o se l’a ges d’abstract, es probable pas un article de recerca vertadier o seriós. Podètz tanben cercar sus Google (lo Google abituau) d’informacions sus la revista : per exemple lo jornau Vaccine d’Elsevier, que publica un fum d’article sus la question, a un factor d’impact de 3.235, mentre que d’una autra man vesi un article dau Lancet Infectious Diseases, que son factor d’impact es 19.864.
Lei factors d’impact son pas forçadament una representacion exacta de la qualitat deis articles de la revista, mai un article d’un jornau amb un factor d’impact de mens de 1 sariá fòrça suspiciós, mentre qu’un factor d’impact de 20 coma lo Lancet Infectious Diseases vòu dire que s’una frauda es detectada fariá un escàndol dei gròs dins la comunitat scientifica.
Perque l’abstract es important ? Cau imaginar que lei scientifics legisson cada jorn una detzena d’abstracts minimum, mentre qu’avèm pas lo temps de legir completament e sonhosament de detzenas d’articles cada jorn. Adonc lo ròtle de l’abstract es pas simplament d’èstre una introduccion, deu porgir lo maximum d’informacion, d’un biais simple e clar, e subretot donar ai cercaires l’enveja de legir lei detalhs.
De còps que l’a, seretz gaireben pas capable d’entendre mai que l’abstract, mai es pron per entendre lo messatge principau que vòu comunicar lo cercaire, e per aguer lei grandei linhas dei resultats. Lo còrs dau texte es soventei-fes puslèu per verificar lo metòde e criticar lei detalhs.
Aprèp l’abstract, ven generalament lo paywall : leis universitats pagan fòrça car d’abonaments ai revistas scientificas (bessai parlarai d’aquest escàndol un autre còp), e en generau lo quidam de basa pòu pas accedir au còrs de l’article. Pasmens, l’abstract es la veirina d’aquesto marketing, per atraire lo client, adonc es totjorn vesible.
Per recuperar l’article entier sus Google Scholar, podètz assajar lo ligam “autrei versions” tot au debàs de la descripcion de l’article. De còps que l’a, d’unei d’aquestei versions son a gratis, coma sus arXiv o ResearchGate. L’a tanben de mejans mens legaus, per de gens que pensan que leis articles de recerca deurián pas èstre una sòrga de profiechs, mai vau pas parlar d’aquestei…
Fin finala, s’avètz ganhat l’accés au tèxte integrau, una causa interesanta de legir es la seccion “acknowledgements” : es aquí que lei cercaires devon dire se la recerca es en partida pagada per de fons privats, e s’es pas indicat correctament aquí alòr saría generalament considerat coma una frauda.
D’articles scientifics
Ara podètz legir lo còrs de l’article, se volètz vertadierament de detalhs mai precís, mai aquò es mai dificil, e pas forçadament necessari per si faire una opinion sus çò que ditz en generau la literatura scientifica sus tal ò tau subjècte. Subretot si cau remembrar que lo fach qu’un article siegue publicat, quitament dins un bòn jornau, significa pas que tot çò qu’es escrich ailà es exact, cau comparar lei conclusions de mantuneis articles (ambe d’autors diferents, de segur), chifrar ai contradiccions entre articles (que son bessai de complementaritats mal entendudas, puslèu que de contradiccions) e assajar d’entendre çò qu’es globalament lo consensus scientific sus la question. E auretz pas lo temps de legir en entier toei leis articles.
Per legir lo texte d’un article particular, auretz bessai besonh d’un pauc de conoissanças generalas en matematicas e estatisticas. E pòu èstre mai o mens dificil d’un article a l’autre. Regardar de cadenas YouTube de vulgarisacion coma “la statistique expliquée à mon chat” o “risque alpha” pòu probablament ajudar de li veire un pauc mai clar.
Una autra mena de conoissanças necessàrias son aquelei que son inclusas dins d’autreis article, ja que dins un article scientific cada afirmacion qu’es pas demonstrada deu porgir una citacion d’un autre article que fasiá aquesta demonstracion. Aquò vòu dire que de còps que l’a per legir un solet article cau en realitat sègre lei referencias per legir detz autreis articles. Aquò pren de temps, mai es pas un problema fondamentau.
Se tot aquò es totjorn fosc, oblidetz pas qu’avètz certanament un amic que conoisse un pauc mielhs lo subjècte que vos (au mens un pauc) e que vos pòu ajudar d’entendre tal ò tau ponch. Creire un amic que ten un article scientific dins leis mans, es totjorn mielhs que creire un siti conspiracionista.
Julien Frison* ambé l’adjuda de Matieu Castel
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
