Lo sègle XIXen portava testimoni a doas grandas revolucions de la pensada umana. Charles Darwin e Alfred Russel Wallace esprovèron la vertat de l’evolucion biologica. Valent pas a dire un “progrès” del mai “bas” al mai “naut” dins las formas de vida, maugrat lo prejutjat de la màger part dels estres umans, uèi mesme. Aquò èra la vista progressivista de la borgesiá del XIXen. Aquesta marrida interpretacion – la vista d’escalièra e progressivista – ajuda la societat borgesa de conservar lo mite antropocentrista judeo-crestian dejós una masca “scientifica.” D’efièch, Darwin e Wallace realisèron que lo terme “evolucion” invitava de talas malinterpretacions. Mas tot aquò es un subjecte tròp grand pel nòstre article. (veire totun los escrichs de Stephen Jay Gould).
L’estudi de la societat umana despuèi l’arribada de las comunautats agriculturalas fins al capitalisme industrial èra lo trabalh de dos pensadors alemands, Karl Marx e Friedrich Engels. Simultaniament ab los evolucionistas biologics, lo trabalh de Marx e Engels segon l’evolucion sociala e economica de l’òme profitava d’una longa tradicion de pensada. I a ges de mervelha lavètz que los dos caps d’obra foguèron publicats a la meteissa epòca: The Origin of Species de Darwin e lo Capital de Marx. Engels tanben publiquèt un nombre d’assais fòrça importants: Socialisme Utopian e Scientific, Originas de la Familha, Proprietat privada e l’estat, eca.
Dins son Capital, Marx presenta la teoria de la plusvaloa e lo sistèma dels salariats, qu’es la fondacion del sistèma capitalista de la societat. Mostra cossí aqueste sistèma avia evolucionat de son predecessor, lo feudalisme europèu. Mostra tanben, ab l’ajuda d’Engels, cossí cada pas de desvolopament social elimina una classa economica e sociala. Laissats, dins lo capitalisme modèrn, que doás classas opausadas: la classa capitalista (la borgesiá), e la classa de trabalhadors salariats (lo proletariat).
La majoritat sens contraròtle
Los capitalistas devenon rics sus la plusvaloa producha pels proletaires, que son obligats de trabalhar per los capitalistas afin de sobreviure. Afin d’establir aquela situacion, la majoritat del pòble es expropriada, e atal deven lo proletariat – majoritat sens contraròtle dels mejans de la produccion, aquestes mejans dins las mans exclusivament de la borgesiá. (Coma avèm ja vist dins l’exemple de la Granda Bretanha del sègle XVIen).
Sens contraròtle e sens d’accès als mejans de produccion, lo proletaire es obligat de vendre sas capacitats, o corporala o mentala, al capitalista, per un salari – lo prètz de sa capacitat, mas pas la valor producha. Aquesta valor va directament dins la pòcha del capitalista. Atal, lo capitalista augmenta las riquessas del temps que lo proletaire resta economicament dependent. Aquesta es la teoria de la plusvaloa.
L’estat es l’instrument de coercion amb lo qual una classa regnanta manten sa renha sur la rèsta de la populacion. Dins lo capitalisme, l’estat, de color drechista, centrista, o gauchista, es l’aparat per lo qual la borgesiá -la minoritat – manten en subjeccion lo proletariat – la majoritat. Aquestas son las soletas doás classas qu’existisson dins la societat modèrna.
L’estat pòt qu’existir ont i a una majoritat de la populacion d’èsser mantenguda en subjeccion. Alavètz, l’emancipacion finala, aquela del proletariat, del sistèma del salariat, serà la fin de totas las classas. Aquò serà tanben alavetz la fin de l’estat.
Marx e Engels e los socialistas (comunistas – es la meteissa causa) cresián qu’afin d’expropriar la borgesiá dels mejans de produccion, lo proletariat deu sasir l’estat, desarmant atal la borgesiá de sas fòrças de coercion: armada e policia. Puèi aquestas fòrças pòdon èsser emplegadas per acomplir la despossession, metent los mejans de produccion dins las mans de totes. Atal, capitalista e proletari cessa cadun d’existir, coma cessa tanben l’estat. Puèi, enfin, aurèm una societat, pel primièr còp, d’èstres umans, cadun en contraròtle de son destin.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
