Entre la batalha de Waterloo en 1815 e lo jubilat d’aur de la reina Victòria en 1897, lo capitalisme britanic pilhariá lo mond, e tanben los obrièrs britanics.
Tre l’an 1819 a Manchester, las gendarmas a caval, armadas de sabres, chaplèron los obrièrs e lors familhas que foguèron assembladas per se reposar e entender los parlaires cartistas (los primièrs sindicataires). Aquest es conegut pel nom de lo Chaple de Peterloo. 
Lo govèrn britanic, ab la Companha Britanica de las Índias Orientalas, foguèt resolgut de brisar la resisténcia del govèrn manchó de China a l’importacion de l’opi. La droga èra cultivada per la Companhia en Índia e transportada a China, maugrat l’opausicion del govèrn manchó. Aquò fasiá de grands profièchs per la Companhia e pels “compradors” – sènhers feudals-capitalistas chineses. Quand lo govèrn manchó comandet sos mandarins de sasir l’opi, la marina britanica foguèt mandada per protegir los contrabandaires e per escrasar la resisténcia chinesa. Aprèp las Guèrras de l’Opi de las annadas 1840, China foguèt forçada de dubrir sas pòrtas als capitalistas britanics, e apuèi als autres d’Euròpa, e de cedir Hong Kong a Granda Bretanha per 150 annadas.
Pendent las annadas 1850 foguèt levada una revòlta paisana immensa que capturèt lo sud entier de la China fins al Yangtse. La Revòlta T’aip’ing foguèt una mescla de religion chinesa e lo crestianisme milenarista. Maugrat lo títol de crestian clamat pels rebèls, la Granda Bretanha ajudèt lo govèrn manchó los escrasar. La Guèrra T’aip’ing clamèt vint millions de mòrts.
La conquista de l’Índia foguèt tanben acomplida, mas I aviá plan de resisténcia. La possession la mai importanta de l’empèri britanic, l’Índia remplaçariá lo sud dels Estats Units, aprèp la desfacha de la Confederacion en 1865, coma resòrça de coton per las usinas de Liverpool.
Anthony Walker*
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
