Pendent la meitat del sègle XIV l’Empèri roman oriental ja èra prèp de la siá fin. Dempuèi fasiá de sègles luchava per la siá supervivéncia, en tot pèrdre lo sieu territòri pauc a cha pauc Atanben per de divisions intèrnas e pressions dels estats maritims italians. Las victòrias de Roger de Flor e la siá Companhia Catalana a començament de sègle foguèron un dels darrièrs moments d’aquel empèri. Atal, quora los bizantins podèron luchar e capitar contra lo sieu principal enemic, los turcs otomans ja avián desvolopat son estat a la region occidentala d’Anatòlia , una region nomentada Bitinia.
Ailà èran estats arribats en d’aperaquí l’an 1296, quand lo fondador de la dinastia otomana, Osman I, conquistèt la zòna mai pròcha a la quita capitala bizantina – Constantinòble. De crosadas anterioras avián podut escrassar lo dangièr Seljucida, ( los primièrs turcs qu’arribèron a Anatolia pendent lo sègle XI ). Mas podèron pas ganhar contra lors successors en aquela peninsula. E entre aqueles los turcs otomans aguèron de mai en mai preeminéncia. Lo nuclèu de lors intereses politics e economics èra situat a l’airal dels estrechs dels Bosfòr e Dardanèls, a l’epòca jos contraròtle bizantin.
Lo terratrèm de 1354 donèt una escasença unica als otomans de començar encerclar lo còr de l’empèri bizantin. Los murs de la vila de Calipolis patiguèron de dans e los turcs decidiguèron alara de l’atacar. Atal dintrèron per primièr còp a Euròpa. L’estat mai fòrt dels Balcans a l’epòca èra pas l’empèri bizantin mas l’estat d’Stefan Dusan, l’emperaire dels sèrbis qu’atanben possedissiá fòrça vilas dins la Grècia d’uèi lo jorn e pròchas a las nòvas conquistas turcas.
Malurosament, moriguèt en 1355 e poguèt respondre plan a los turcs. Las luchas dels eretièrs faguèron mai flac en aquel moment l’estat de Sèrbia. Set annadas mai tard los turcs conquistèron Adrianopolis (l’Edirne actuala) a la region de Tràcia e la vila venguèt la nòva capitala turca.
Mai e mai prèp de Constantinòble
Aital podèron arribar a solament qualqu’unes quilomètres de la quita Constantinòble dempuèi l’occident de la vila. Las doas batalhas que se debanèron al riu Maritsa, la primièra en 1364 e la segonda en 1371 foguèron una desfacha per la noblesa sèrbia. La majoritat de Macedònia venguèt territòri otoman e los turcs, ara èran ja en direccion a la mar egea mas tanplan vèrs la mar adriatica e Albania.
A mai, amb la conquista de la vila de Plovdiv, los turcs arribèron tanben al sud de Bulgaria. Las poténcias crestianas veguèron alavetz lo perilh. Lo dangièr èra passolament per la glèisa orientala mas atanben per los reialmes catolics. Lo quite rei d’Ongria, Loís I, de l’ostal Anjou, envièt una armada d’ajuda als sèrbes, bulgars e bizantins.
Aprés la mòrt d’Uroš lo Flac, la dinastia sèrba Nemanjić dessapareiguèt per via paternala. Apuèi d’annadas de luchas intèrnas l’empèri se trinquèt sens solucion e Lazar Hrebeljanović demorèt coma lo nòble sèrbe mai poderós. Maridèt Militsa, de la familha Nemanjić, e gràcias a aquò poguèt demandar lo drech al tròn sèrbe. La Glèisa ortodoxa li balhèt son supòrt mas poguèt pas aver l’amistat de la nauta noblesa sèrba. Del temps qu’aquò arribava los otomans poguèron consolidar lo sieu poder en Tràcia e Macedònia, e volguèron premanir un còp decisiu en la lucha per l‘egemonia als Balcans.L’escasença arribèt lo 15 de junh de 1389. Una armada dirigida per lo meteis sultan Murad I dintrèt al Camp de Kosovo (Kosovo Pole), en un luòc pròche a la vila de Priština.
Una batalha decisiva
L’armada de Lazar esperava ja la siá arribada en aquel luòc per arrestar l’avanca turca dins lo territòri d’un vassal de Lazar, Vuk Brankovič. Divèrsas versions de la batalha son contràrias. Es vertat que los dos comandants, Lazar e lo sultan turc moriguèron en la lucha. Segon la tradicion foguèt lo nòble Miloš Obilić, qu‘auciguèt lo quite sultan aprés dire que voliá luchar amb los otomans. Atal poguèt arribar a Murad. Mas los turcs demorèron pas sens comandament. Lèu aprés la mòrt de son paire, Bayezid venguèt lo nòu sultan. L’armada turca aviá un sens nombre de genissièrs o soldats turcs d‘origina crestiana, d’esclaus que s‚aparavan directament jo lo quite sultan.
La resulta de la batalha foguèt pas la fin dirècta de l’estat sèrbe Lazarevic. Los turcs se retirèron sens conquistar territòri kosovar. Mas pauc aprés amassèron de nòvas fòrças e una nòva armada per conquistar la region. Lo sèrbes, totun, perdèron una partida importanta de la sieuna armada e podián pas se premanir lèu. Alara arribèt d’ajuda a la veuda de Lazar e regenta dels reialme: Segismond de Luxemburg, lo rei d‘Ongria e lo futur rei de Boèmia mas atanben lo quite Emperaire del Sant Empèri Roman Germanic. La paradoxa foguèt que Militsa venguèt, maugrat aquò, vassala dels otomans en tot cercar d‘aparatge politic dins l’esfèra politica musulmana.
Del temps qu’aquò arribava lo sultan Bayezid dintrava per Bulgaria fins al Danuvi, pr’amor qu’aviá un nòu aliat ; l’ereutièr de Militsa e Lazar-Stefan Lazarević, que l’ajudèt en las campanhas contra Valàquia e Bulgaria. La batalha de Rovine en 1395 foguèt una desfacha per los otomans e lors vassals sèrbes. Maugrat aquò un an puèi podèron arrestar una crosada dirigida de Segismond de Luxemburg.
Lo monarca ongrés dirigissiá una armada internacionala pr’amor que i èran de cavalièrs franceses, angleses o d’italians. Mas aquò atanben foguèt causa de problèmas. I aguèt una granda descoordinacion militara e la victoria foguèt per los turcs. Segismond poguèt se sauvar solament aprés fugir a travèrs Danubi enlà e a travèrs de territòri turc e fins la mar adriatica.
Solament l’astre poguèt empedir un espandiment mai grand de l’empèri otoman. En 1402 l‘armada de Tamerlan, successor de Gengis Khan, arribava a Anatolia en tot provocar una desfacha giganta dels otomans en Ankara. Bayezid foguèt fach presonièr pels timurids. Lo sultan turc moriguèt lèu après e dins l’empèri comencèt una guèrra de succesion que finiguèt en la batalla de Çamurlu en 1413. Apuèi, son filh Mehmed I, poguèt èsser lo nòu sultan, e consolidar son poder en Rumelia e en Anatolia. Lars fòrças crestianas profiechèron pas l’escasença e lo poder otoman a Euròpa demorèt pendent de sègles. La resulta ne seriá lèu la casuda de Constantinòble: Èra una question de temps e pro. Res la podiá ja sauvar.
* Michal Čukan
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
