Lo Nadal, una festa que l’òm troba pertot, qual que sia lo nom, per festar l’arribada d’una novèla annada e lo passent de la vielha. Naissença de l’enfant de la maire. En lo festant, pagam omatge a un poder mai grand que nosautres.
L’antiquitat greco-romana coneissiá aquela festa de l’ivern jos lo nom de la “Saturnalia.” Saturn, lo dieu de la vielhesa en çò dels romans, e que presidís dins nòstras lengas d’uèi a la fin de cada cicle de set jorns, èra entronat, ab Ianus – lo deiu de dos còps – dessus l’arribada de l’an novèl e los adieus del vielh.
Lo libertinatge e la descabeça sens fren marcavan la Saturnalia, que durava un nombre de setmanas. La classa renhanta abdicariá sa posicion sociala pendent la durada de la festa, e los esclaus renhariàn. Los aristocratas de la Roma anciana devenián los servants e los servants devenián los mèstres. (Una tradicion que contunhariá en Anglatèrra a travèrs los sègles per una jornada, lo 26 de decembre, la festa de S. Esteve).
Lo vesc e lo grifol èran las plantas de preferéncia per garnir l’ostal e la vila, e los paleses, balhats als esclaus per se festar a la despensa de lors mèstres.
Una nòva religion
Los caps de la novela religion dels galileans, qu’apelam los crestians, deploravan la festa com un autre simptoma de la decadencia de l’atge e un autre erald de l’apocalipsi. Los paires de la Glèisa proibiguèron lo vesc e lo grifol e tota participacion a la festa. Lo dieu dels crestians, Jesus, aviá son anniversari al mes de mars. Los crestians èran resolguts de se dissociar de las festas e las celebracions de la populacion generala – coma, los sègles aprèp, aprèp lo scisma de l’èst e de l’oèst, las doas glèisas aurián lors festas separadament, per se dissociar l’una de l’autra.
Quand l’empèri adoptet lo cristianisme coma religion d’estat al sègle IVen, la festa de la naissença del Crist foguèt movada de mars a janvier, e finalament al 25 de decembre, e la naissença del Creator de l’èstre creat foguèt situada dins la vila de Betlem, afin de la balhar l’istoricitat. Atal foguèt combinat lo Nadal ab la Saturnalia, e lo 25 de decembre acceptat per la Glèisa orthodoxa.
Atal, lo Sant Jerom, reviraire del Novèl Testament, causiguèt Betlem per la residéncia d’el-meteis e de son fidel companhon, un leon amansit. E aquel nos pòrta als nonumans dins lo fable de Nadal.
Cadun los coneis. Del teatre d’ escèla a las cartas de Nadal e los libres pels mainatges balhats com cadeus. Amam aquesta tradicion. Lo nenet dins lo berceu, los ases e los buous l’esgardant. Aquò parla per nosautres. Exprimís la natura prefonda que nos manca, qu’avèm , nosautres los adultes, perduda. Sèm totes animals, totes mamifèrs. Los mamifèrs coma nosautres desvolopan los enfants dins lo ventre. Los norrisem de nòstre lach.
Los crestians e los jusieus ellenizats vivián dins un temps que vesiá la naissença d’una novèla sensibilitat. Aquesta foguet representada pels escrivans neo-pytagoreans coma Porfiri e lo “Jesus” pagan Appollonius, e mesme los seculars dins la tradicion de Plutarc. Foguèt una sensibilitat vegetariana e simpatica als animals nonumans.
Mas sos campions se trobavan ab los adversaris del cristianisme, e lo trionf dels crestians metèt fin a tot aquò. Quand los concilis de la Glèisa, ordonats pels emperaires, rejetavan totes los Evangelis, solament quatre exceptats, los nonumans se trobavan absents de l’istòria de la nativitat. (Om suposa que lo mangièr los indica, mas es pas lo cas. Èra normal en çò dels jusieus a l’epòca d’utilizar los mangièrs coma berceus). Lo cristianisme del chauvinista-umanista S. Pau devenguèt alara la règla.
Los animals auprep del Nenet Sant pareisson de novèl dins un tèxte medieval, “L’Evangeli del Pseudo-Matieu”. Es aquest obratge pauc conegut uèi que nos a nonpercan donada la scèna benaimada de la Nativitat que reconeissem e aimem tan. Perqué aquò es tan durable? Pr’amor que ne’n avèm besonh.
Un nombre dels Evangelis rejetats pels concilis eclesiastics gardan una nativitat, ansin que d’autras scènas, ont los animals nonumans an un ròtle important coma companhons del Crist. Los crestians d’Egipte e d’Etiòpia onoran encar aquestes Evangelis e los legisson dins lors glèisas. Nosautres tanben sem abituats de veire los animals auprep del mangièr del Crist, e sèm sosprés e decebuts d’entender qu’aquò es ges trobat dins la nòstra Bíblia.
Mai directament devem la scèna que coneissèm e aimam a Sant. Francés d’Asis, patron dels nonumans e aimat dins lo mond entièr mai que tot autre Sant, e benlèu mai que Jesus se-meteis pr’amor de sa vida e personalitat. Quand Francés viviá, l’Evangeli del Pseudo-Matieu èra lo “best-seller” de la crestianitat. Atal inspirat, Francés nos balhèt lo tableu que reprodusem cada decembre, en las escòlas, dins las glèisas e dins la nòstra cultura populara. Francés representa la compassion universala e lo messatge de Nadal es vertadièr aquel del “Santon” d’Asis.
Lo mot anglés per Nadal es Christmas. Abans la conversion dels Angleses lo nom d’aquesta festa èra la Festa o Nuech de las Maires (Modresnacht). Èra tanben coneguda pel nom nordic, Yule – aprep la granda bucha, o “yule log”, brutlada dins l’ostal pendent la festa.
Christmas en Anglatèrra aviá son atge d’aur a l’edat mejana. Pendent aquest epòca caleidoscopica l’importància del Nadal s’augmentava e la festa èra religiosament mantenguda per sa durada de 12 jornadas e tot trabalh interdich.
La revolucion anglesa de las annadas 1640
Tre la revolucion puritana anglesa de las annadas 1640, la pichota-borgesia victoriosa de las ciutats e las vilas, calvinistas, ordonèt l’abolicion de Nadal, que condamnèron coma una festa “papista” e pagana.
Lo puritanisme anglés lavetz rescontrèt lo Sègle de Lumieras al segle XVIIIen, e lo Nadal es invisibla pendent aquel sègle de sciència e d’industria. Fin finala, la renha de Victoria al XIXen marca la renaissença de la festa ab totes sos aspectes modèrns. D’a fons transformada e renovelada, la festa victoriana e anglo-americana nos presenta lo Paire Nadal (Saturn benlèu?) alias Santa Claus, alias Kris Kringle, ab sos servs, son carras, eca. I a las gents que veson aquò coma una novèla paganisacion de la festa, mas aquò es de separar ab tort la festa en pagan vèrs crestian.
La vertat es qu’es una combinacion inseparabla, ab los elements divèrses. Los mites de la concepcion virginala, dels anges, de Jesus mesme, son egalament crestians e pagans, ab lors racinas dins l’antiquitat, ab lo vesc, lo grifol, los nens dins los mangièrs, e totes.
Benlèu la causa la mai crestiana es lo Paire Nadal se-meteis – car s’es pas lo diu Saturn, es una version amicala als enfants de l’evesque ortodoxe, Sant Nicolas. … Mai exacte: Saturn metamorfosat.
Article e illustracions d‘Anthony Walker* que vòl desirar un plan bon Nadal a totes e totas los legeires de Sapiéncia ( e amb el tota la còla de la revista )
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
