La cultura minoica de Creta, dins l’Edat del Bronze pre-ellenica, es considerada coma lo començament de l’istòria grèga, i tanben l’europèa. S’an trobat de rèstas que son del 3000 aC, mas lo periòde d’esplendor d’aquesta civilizacion comencèt prèp l’an 2000 aC e finiguèt en 1400 aC, amb la conquista de Creta per part dels micenics.
Lo nom que li avèm balhat proven del mitic rei Minos, mas encara desconeissèm cossí se nomentavan los minoics eles meteisses. Una caracteristica clara sieuna èra qu’èra una societat que demorava en palais, e orientada a l’entorn de grands palais, centres politics e economics del sieu reialme. La civilizacion minoica aguèt lo primièr sistèma d’escritura d’Euròpa, utilizat basicament pel registre de las provisions de palais.
La base de la sieuna economia foguèt lo comèrci maritim exterior; èra una talassocracia, e las relacions e influéncias recebudas dels empèris del Orient Mejan son evidentas, e tanben, çò qu’es estonant, plan amistosas e pacificas. S’an trobat pas de rèstas per explicar conflictes militars amb d’autres empèris, malgrat que qualques cronicas o rèstas parlan de naus de guèrra minoicas, coma la nomenada Fresca de la Flotilha (benlèu per defensar las naus comercialas) e qu’obliguèron los atenencs a pagar grands tributs (benlèu aquesta es l’origina de la legenda del sacrifici al Minotaure ).
Sens dobte, los mai grands simbòls de l’esplendor de la civilizacion minoica foguèron los palais, qu’an laissat de rèstas de frescas e ceramica que mòstran una societat fòrça poderosa. Los palais minoics son desseparats en dos periòdes, un primièr entre 1930 i 1700 aC e après un desastre natural, benlèu un tèrratrem, que se bastiguèron nòus palais dempuèi 1700 aC.
Lo Palais de Cnossos, al centre del nòrd de Creta, foguèt nomentat ja per l’arqueològ Arthur Evans coma Palais de Minos, per onorar lo mitic rei. Lo palais a una estructura en forma de laberint e qualqu’uns an volgut veire aquí l’origina de la legenda del laberint del Minotaure.
La concepcion d’un monstre antropofag
Segon la legenda, Minos nasquèt de la relacion entre lo diu Zèus e la nimfa o princesa feniciana Euròpa. Zèus se transformèt en brau per la sequestrar e la menar a Creta, ont Minos nasquèt. Minos bastiguèt un empèri maritim, mas lo sieu orguèlh (volguèt pas sacrificar un bueu blanc present del diu de la mar Poseidon), provoquèt que la sieuna femna Parsifae aguèsse un adultèri amb lo bueu, e d’el nasquèt lo Minotaure antropofag (miei bueu, miei òme). Minos ordenèt Dedal de bastir un laberint ont poder lo barrar.
Lo rei d’Atenas, Egeu, en tot pensar qu’Androgeu, filh de Minos, voliá ocupar lo sieu reialme ordenèt de l’aucir. Mas Minos, per se vengar, envièt de soldats que chaplèron la region atenenca i obliguèron los sieus abitants a sacrificar cada nòu ans catorze joves qu’avián d’èsser devorats pel Minotaure. Teseu, filh d’Egeu, foguèt enviat ailà e amb l’ajuda d’Ariadna, filha del pròpri Minos, poguèt intrar e sortir de dins del laberint, aucir lo Minotaure, e liberar Atenas d’aqueste sagnant tribut.
Mas las legendas e subretot las cronicas tanben parlan de Minos coma un bon governant, autor de leis ancianas e justas, inspiradas pels dieus. Coma disiá Platon, “la melhor pròva que Minos èra un bon legislador es que las sieunas leis demoran inamovibles, per èsser fachas per qualqu’un qu’aviá trobat la vertat corrècta en çò de l’administracion de la vila (polis)”.
Qualques cronicas, coma l’”Archaeologia” de Tucidides, parlan de Minos coma un defensor del comèrci e que percaçava piratas, fondador de fòrça vilas e tanben coma lo creador en Creta d’una societat organizada.
La cultura minoica aguèt doncas tres grands palais mai en l’illa, coma centres politics, economics e religioses de las províncias que formavan Creta. Los autres palais foguèron Festos (al sud de l’illa), Mallia (a l’èst de Cnossos) e Zakros (al extrem oriental). La part occidentala de l’illa èra, totun, fòrça mens abitada.
En la civilizacion minoica, lo poder èra en mans civilas, e aital foguèt fins la conquista de l’illa per part dels micenics, un autre pòble originari de l’actuala Grècia continentala, que centrèron lo poder en lo palais de Cnossos, en tot abandonar los autres palais, e amb una ierarquia mai rigida e un contraròtle mai exaustiu.
La primièra civilizacion istorica d’Euròpa, la minoica, demorèt absorbida per la micenica, mas poguèt, fin finala, arribar a un desvolopament economic e cultural semblable al dels grands empèris d’Orient Mejan.
*Francesc Sangar
*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.
