15 MINUTAS DE GALÒ CADA JORN

Ièr, Cllàssiers, una de la associacions lingüisticas que trabalhan per la promocion e difusion de la lenga bretona galò, presentèt una nòva activitat dins diferentas escòlas de la region bretona de parla galò – lo galò es una de las doas lengas tradicionalas de Bretanha – per ajudar los alumnes de primària de descobrir aquela bèla lenga. L’iniciativa se sona “15 minutas de galò cada jorn”. E Sapiéncia n’a parlat amb los promotors.

Aital, en tot contunhar aquel nòu metòde d’iniciacion al galò en Nauta Bretanha, l’associacion Cllâssiers decidiguèt contunhar los contactes amb las escòlas del departament de la Nauta Bretanha per espandir la preséncia del galò en aquela region bretona. L’an passat 7 escòlas s’aderiguèron a aquesta iniciativa de promocion d’aquela lenga bretona. Ongan lo nombre d’escòlas de lo doble. Sapiéncia n’a volgut parlar amb un dels membres d’aquel associacion, Fabien Lecuyer, qu’a reflexionat sus la situacion actuala del galò en Bretanha e qualas son las resultas d’aquela tras qu’interessanta iniciativa de “15 minutas de galò cada jorn” dins las escòlas bretonas.

Sapiéncia.- Una polida iniciativa. I a ongan mai d’escòlas que i participan que l’an passat ?

Fabien Lecuyer.- Òc ben ! L’an passat èran 7 escòlas ont lo metòde èra utilizat. Ongan es lo doble, amb 14 escòlas. Sonam totas las escòlas de Nauta Bretanha per prepausar aqueste metòde e pas jamai sèm estat recebuts coma un can. Au contrari, aquò foguet totjorn un biais per partejar lo galò amb los ensenhaires.

Se pòt parlar d’una màger preséncia de la lenga galò dins las escòlas bretonas ?

Aquò a ben cambiat ! Fa dos ans i aviá pas pus qu’una escòla catolica (40% de las escòlas en Bretanha son d’escòlas catolicas) ont lo galò èra ensenhat una ora chasque setmana. I aviá tanben de projèctes, d’activitats sus la lenga trò çai, trò lai dins las escòlas privadas gràcias a l’associacion Dihun e una animatritz dinamica mas pas res de sistematic e de massiu.

Cò que i a de nòu amb Cllâssiers es que, d’ara enlà, los ensenhaires auràn un metòde per menar lors iniciacions e que i a una politica de recèrca massiva de novàs escòlas. L’an passat avèm sonat mai de 120 escòlas per prepausar lo metòde. E ongan, anam contunhar de prospectar. Dempuèi la rintrada fasèm fòrça entrevistas, d’acampadas publicas per presentar lo metòde e l’istòria de la lenga per exemple.

Chal saber que tan qu’alara lo mitan galò èra pas gaire organizat, los ensenhaires d’escòlas primàrias enqüera mens.

Qué se pòt demandar a l’administracion regionala e estatala ?

En vertat, se la lenga galò a pas agut una destinada parièra a lo breton o lo catalan o lo basco quò es a causa de l’estat francés de segur mas, chal pas clinhar los uelhs, es tanben a causa del movement galò que foguèt pas gaire realista e seriós tan qu’alara.

Pendent que los militants del breton fasián de diccionaris, de romans o de manifestacions per normalisar e revendicar la lenga que fasián los militants entretant ? De « velhadas patésas » mi-galo mi-francés vestits coma de paisans de dins lo temps. Aquò es pas seriós !

Mas dempuèi quauques annadas aquò a chanjat. Lo mitan del galò es mai realista, mai modèrn. A l’ora d’ara sèm ajudats per lo Conselh Regional de Bretanha, avèm una conselhièra regionala pel galò, Kaourintine Hulaud, fòrça activa e visionària e, en vertat, avèm pas de qué se plànher al nivèl breton, exceptat lo Léger Atlantic ont las autoritats son de bastir una muralha de propaganda anti-bretona amb los 4 autres departaments. Lo « « « Paìs de lo Léger » » », quò es lo diable incarnat !

Per çò que tòcha l’estat francés, França es lo país lo mai centralizat, lo mai jacobin del monde. E lo jacobinisme es una malautiá mentala. N’i a pas cap de plaça per de lengas nòstras dins un país jacobin coma Franca, espèri que quò va chanjar. Dins quauques administracions e ministeris i a de mond intelligent, dubèrt e sincèr tanben. La realitat es pas blancha o negra, de segur, mas l’estat francés es prigondament conservator e jacobin sus la question de las lengas ditas « regionalas ».

Avètz la comprension dels aparaires de la lenga bretona per vos ajudar totjorn ?

Dempuèi lo sègle XIX e la naissença del movement breton, i a una focalizacion sus lo « celtisme ». Franca es de cultura greco-latina ? Bretanha deu èsser celtica ! Aquò es lo credo. Alavetz, lo celtisme es devengut un simbòl de resisténçia a Franca coma se i aguèsse enqüera l’empèri roman !

Doncas, dins aquesta configuracion de pensada i a pas de placa per l’identitat romanica de Bretanha. Dins l’esperit de fòrça militants bretons dempuèi un sègle i an los territòris de lenga bretona, pus los ex-territòris de lenga bretona a tornar bretonizar e, fin finala, los territòris ont la lenga bretona foguet pas jamai parlada mas que son de territòris a colonizar culturalament. Chal desraijar, « extirpar » lo càncer romanic de Bretanha !

Sabètz, dins lo movement breton, qualqu’uns son pièger jacobins que los pièger jacobins franceses ! Lèu, los sonats « jacobinizats del cabelh ».

Pasmens dins lo movement nacionalista i a totjorn agut de militants del galò. Dempuèi Breiz Atao dins las annadas 20 e 30 e quitament davant. Mas la « mòda » del celtisme a modelat una ideologia que formèt de generacions de militants. E n’i a pas agut belcòp de militants per sometre a critica aquesta ideologia. Mas solament, la Bretanha qu’es « venduda » pel movement breton es una Bretanha de sciéncia-ficcion. Una Bretanha « eroic-fantasy » se volètz. Aquò deuriá nos far questionar sus nòstras ideologias, nosautres militants nacionalistas, sus nòstre esperit gregari, motonièr. Sèm pas melhor o mai clarvesent que los jacobins o los fascistas, de còps qu’i a.

E doncas…

Doncas anam parlar de Bretanha : Se pòt desseparar Bretanha en 3 partidas : la mitat oèst ont la lenga tradicionala es lo breton e res que lo breton dempuèi totjorn.

A levant i a totjorn agut 2 partidas : una partida ont lo breton foguèt parlat mas a reculat pauc a cha pauc dempuèi lo sègle IX. Dinan, per exemple, es una vila ont lo breton es pus parlat dempuèi lo sègle XII! E, pauc a cha pauc es lo galò que prenguèt la plaça. Lo galò qu’es l’evolucion locala del latin popular coma l’occitan, lo catalan, lo castillan, lo francés, … Uèi lo jorn i a enqüera de rèstas de breton dins los noms de luòcs, los noms de familha mas lo galò es la lenga vernaculara.

Dins lo tèrç levant de Bretanha lo monde a pas jamai parlat breton. Es una lenga estrangièra. I a pas de noms de luòcs en breton (o pas gaire) per exemple. E lo galò es la sola lenga vernaculara dempuèi l’invasion romana !

Caquelà, lo movement breton a decidit de « bretonizar » Bretanha tota. Hop ! Coma se lo movement occitan volguèsse « tornar occitanizar » lo Peitieus, e perqué pas ? Caquelà, Bretanha es una vielha nacion qu’es pas bastida su la lenga coma Occitània o Catalonha mas sus l’istòria. Las frontièras bretonas datan de l’an 851 e an pas chanjat dempuèi. Lo monde de Foujere (Fougères, au levant) son autan bretons coma los de Brèst (a l’oèst) mas son de bretons galó, de lenga romanica, e aquò dempuèi totjorn.

Caquelà, a l’ora d’ara i a de mai en mai cooperacion entre militants del galò e de militants del breton. I a fòrça militants que parlan e que defendon las doas lengas tanben (coma ièu !). Dins lo sol setmanièr en breton i a un article en galò chasca setmana, i a de corses de galò dins doas escòlas Diwan e las ràdios en breton son ligadas amb la sola ròdio en galò. A l’ora d’ara i a pus gaire de « jacobins bretonistas » e mai que mai es pus acceptat de cercar de problèmas per lo galò dins « l’Emsav » lo movement galò, mas ne’n rèsta enqüera, Pechaire !

Cal far doncas mai pedagogia sus aquò ?

Oc-ben ! I a fòrça pedagogia a far. Mas, sabètz, cresi ièu que lo sègle XXI serà lo « sègle de l’identitat ». E, de bona o de mala, lo movement breton serà obligat de promòure lo galò. Lo mond, lo pòble breton a besonh d’identitat. Mas una identitat vertadièra, pas una identitat celtica irreala, la musica o lo « pet de craba » del movement breton « mod kozh » (de la vielha escòla). Chal diser la vertat al pòble e pas remplaçar una alienacion culturala per una autra.

Una nacion amb doas lengas

Cal remembrar que lo galò es una de las doas lengas parladas dins Bretanha, amassa amb lo breton. Es estada reconeguda coma lenga d’aquel país dempuèi l’an 2004. Es una lenga britoromanica parlada dins la Nauta Bretanha, pròcha del normand e amb d’influéncias celticas mas tanben bretonas. Foguèt parlada ancianament dins un territòri mai grand qu’arribava a Normandia, Lo Mans e Maine.

Maugrat qu’encara i a de gents uèi que pensan qu’es solament un dialècte del francés, es la soleta lenga d’oïl reconeguda coma lenga regionala francesa dempuèi l’an 2008. Uèi i a mai de 1000 alumnes que l’estúdian cada an e la populacion parlaira de galò poiriá èsser plan situada entre 1% e 5% ( çò es entre 200.000 e 4000.000 parlaires).

Lo galò es ensenhat en desparièras escòlas e atanben dins l’Universitat de Resnn (Rennes en galò). La paraula ven de gall, qu’en breton vòl dire francés o estrangièr. Uèi lo jorn plusors bandas dessenhadas, de revistas en papièr (Runje) o de numerics e doas ràdios localas an fach del galò una lenga que tòrna viure significativament dins Bretanha.

D’esfòrces fachs per diferentas associacions lingüisticas bretonas coma aquesta de Cllâssiers “15 minutas de galó al jorn” fan del galò una lenga que contunha de s’espandir, ara amb d’iniciativas originalas.

Christian Andreu*

*Dempuèi uèi trobarètz una pichona biografia dels redactors de Sapiéncia en la seccion Qui sèm.